Ἀνακομιδή τοῦ Λειψάνου Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου
Ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου
…Ὅταν ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἐκθρονίστηκε καὶ στάλθηκε ἐξόριστος στήν Κουκουσό, Ἀραβισσὸ καὶ Πιτιούντα ὅλη ἡ Ἐκκλησία τῶν ὀρθοδόξων ἐπένθισε. Μὲ δάκρυα ἔλεγαν τὰ πλήθη τῶν πιστῶν καὶ μοναχῶν: «Συνέφερεν, ἵνα ὁ ἥλιος συσταλῇ ἢ ἵνα τὸ στόμα Ἰωάννου σιωπήσῃ».
Ἔκλαυσε ὅλη ἡ οἰκουμένη, διότι ἔμέινε σὰν πλοῖο χωρὶς κυβερνήτη, σὰν ποίμνιο χωρὶς ποιμένα· σὰν στρατόπεδο χωρὶς ἀρχιστράτηγο καὶ σὰν κόσμος σκοτεινὸς χωρὶς ἥλιο. Ἔκλαιαν οἱ ὀρφανοὶ τὸν πατέρα τους. Θρηνοῦσαν οἱ μαθηταὶ τὸν διδάσκαλό τους, ὠδύρονταν οἱ πτωχοὶ τὸν προστάτη τους. Λυπόνταν οἱ ἁμαρτωλοὶ τὴν ἐλπίδα τους, οἱ θλιμμένοι τὴν παρηγορία τους, οἱ ἄρρωστοι τὴν ἐπισκέψή τους καὶ οἱ διψασμένοι ἀπὸ λόγο Θεοῦ, διότι στερήθηκαν τὰ γλυκύτατα καὶ πάγχρυσα λόγια τῆς διδασκαλίας του. Κοινὴ ἦταν ἡ συμφορά, παγκόσμιο τὸ κακό, οἰκουμενικὴ ἡ δυστυχία.
Ὁ ἅγιος Ἰννοκέντιος ὁ Πάπας, γράφοντας γιά τὸν Χρυσόστομο πρὸς τὸν βασιλέα Ἀρκάδιο, λέγει: «Ὄχι μόνο ἡ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως ζημιώθηκε τῆς καλλιρρύτου ἐκείνου γλώσσας, ἀλλὰ καὶ ὅλη ἡ ὑφήλιος ἐχήρευσε, ἀπολέσασα τέτοιον ἔνθεον ἄνδρα».
Ἔμεινε στήν χηρεία αὐτὴ καὶ ἀπαρηγόρητη λύπη ὅλη ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ τριαντατρία ὁλόκληρα χρόνια.
Τὸ 440 γίνεται ἡ ἀνακομιδὴ καὶ μετακομίζεται ἀπὸ τὰ Κόμανα τοῦ Πόντου στήν βασιλεύουσα μέ τέτοια τιμή, ἡ ὁποία δέν ἔγινε ποτέ ἀπὸ τοῦ αἰῶνος σὲ ἄλλον, οὔτε πατριάρχη, οὔτε βασιλέα.
Ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία στολισαμένη, ὑποδέχεται σήμερα ἀπὸ τὴν ἐξορία τὸ ζωομύριστο καὶ θαυματουργικώτατο σῶμα τοῦ φωστῆρος της Χρυσοστόμου καὶ ἑορτάζει χαρμόσυνα τὴν ἔνδοξη ἀνάκομιδὴ καὶ μετακομιδὴ καὶ ὑποδοχὴ τοῦ λειψάνου τοῦ διδασκάλου τῆς οἰκουμένης.
Καὶ αὐτό μέ κάθε δίκαιο, γιατί, πῶς δέν ἔπρεπε νά χαρῇ, σήμερα, ὅλη ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ σὲ ἕνα καιρό, ὅπου βλέπει ὅτι στό λείψανο τοῦ Χρυσοστόμου μεταβλήθηκαν ὅλοι οἱ νόμοι τῆς φύσεως καὶ ἐνεργήθηκαν μόνον οἱ νόμοι τῆς Χάριτος; Ὅτι σῶμα νεκρόν, ὅταν θέλῃ, κινεῖται, καί, ὅταν θέλῃ, μένει ἀκίνητον; Ὅτι σῶμα, ἐνταφιασμένο πρὶν 33 χρόνια, ἀνακομίζεται σῶο καὶ ἀδιάλυτο μέ τὴν ὁλοκληρία ὅλων τῶν μελῶν καὶ μερῶν του;… Πῶς δέν ἔπρεπε νά χαρῇ, σήμερα, ὅταν εἶδε τὸ σῶμα τοῦ Χρυσορρήμονος νά εὑρίσκεται μὲν στήν γῆ σὲ διάστημα τόσων χρόνων, ἔπειτα νά ἀνακομίζεται λαμπρὸ καὶ κροκοειδὲς στό χρῶμα; Εὐωδέστατο στήν ὀσμή, ὑπερνικῶν ὅλα τὰ ἀρώματα τῆς γῆς; Καὶ ἔχων ὅλα τὰ ἄλλα οὐσιώδη καὶ συστατικὰ γνωρίσματα τῆς ἁγιότητας; Πῶς δέν ἔπρεπε νά χαρῇ, ὅταν εἶδε τὸ λείψανον τοῦ Ἰωάννου, νά γιατρεύη κουτσούς, νά ἀνορθώνη παραλυτικούς, νά φωτίζη τυφλούς;…. Πῶς δέν ἦταν δίκαιο νά χαρῇ ὅλος ὁ κόσμος, βλέποντας ἕνα νεκρὸ σῶμα νά ἔχῃ ἐξουσία κατὰ τῶν στοιχείων; κατὰ γῆς καὶ θαλάσσης καὶ τοῦ ἀέρος; Νά σηκώνη ἀνέμους ἀπὸ τὴν θάλασσα, νά σχίζῃ σὲ ῥήγματα τὴν γῆ, νά κάμνῃ τὰ πλοῖα νά κλινοῦν ἀπὸ μόνα τους, σὰν νά ἦταν λογικὰ καὶ ἔμψυχα, γιά νά τὸν ὑποδεχθοῦν; Καί, ἔπειτα, νά τὰ διευθύνη αὐτὰ σὲ ὅποιο τόπο θέλει; Καὶ γιά νά πῶ τὸ μεγαλύτερο καὶ θαυμαστότερο, πῶς δέν ἔπρεπε νά χαρῇ σήμερα ὅλη ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ὅταν εἶδε νά ἀνοίξουν ἐκεῖνα τὰ ἄψυχα χείλη; Καὶ ὅταν ἄκουσε νά βγαίνη φωνὴ ζωντανὴ καὶ ἔναρθρος ἀπὸ τὸ πρὸ 33 χρόνων νενεκρωμένο στόμα τοῦ Χρυσοστόμου; Καὶ νά πεῖ «εἰρήνη πᾶσιν;». Ὄντως «Τίς Θεὸς μέγας ὡς ὁ Θεὸς ἡμῶν; Σύ εἶ ὁ Θεός, ὁ ποιών θαυμάσια μόνος» (Ψαλμ. 76, 13)….
Λοιπὸν πῶς ἔγινε τέχνη χωρὶς τὸν τεχνίτῃ; Πῶς ἀκολούθησε ἔργο καὶ ἀποτέλεσμα χωρὶς τὸν ποιητῇ; Πῶς ἡ λύρα καὶ ὁ αὐλὸς ἤχησαν, χωρὶς νά τὰ κρούσῃ ὁ λυρῳδὸς καὶ ὁ αὐλητής; Καὶ μάλιστα, ὅταν καὶ ὁ αὐλὸς καὶ ἡ λύρα ἦταν διεφθαρμένα; Θαυμάσια τὰ ἔργα σου Κύριε! Ἡ αἰτία ὅλη, ἡ ποιητικὴ αὐτοῦ στάθηκε θεία καὶ ὑπερφυσική! Καὶ ὁ τεχνίτης τοῦ ἔργου αὐτοῦ ἦταν αὐτὸ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον!…
Ὥστε, ἂν καὶ τὸ λείψανο τοῦ Χρυσοστόμου ἦταν κατὰ φύσῃ νεκρὸ καὶ ἀκίνητο καὶ ἄφωνον, ἀλλὰ κατὰ χάριν ἧτο ζωντανὸν καὶ δι’ αὐτὸ ἐκίνησε τὴν γλῶσσα του καὶ ἐλάλησε: «δίκαιοι εἰς τὸν αἰῶνα ζῶσι».
Πρέπει σήμερα νά εὐφρανθοῦν οἱ ὀρθόδοξοι διότι βλέπουν τὸν ἁγιώτατον πατριάρχην Πρόκλον καὶ τὸν εὐσεβέστατον βασιλέα Θεοδόσιον, πῶς σηκώνουν μέ πολλὴ εὐλάβεια τὸ πανσεβάσμιο λείψανο τοῦ Χρυσοστόμου καὶ τὸ ἐμβάζουν μόνοι οἱ δύο μέσα στό ἅγιο βῆμα καὶ τὸ ἐναποθέτουν ὑπὸ κάτω τοῦ θυσιαστηρίου καὶ τῆς ἁγίας Τραπέζης… Ἴδετε θαυμάσια, μὲ τὰ ὁποῖα, ὁ θαυμαστὸς Θεὸς ἐδόξασε ἐμεγάλυνε καὶ ἐθαυμάστωσε τὸ λείψανον τοῦ ἁγίου Χρυσοστόμου;…
Δι’ αὐτό, λοιπόν, ἂς χαροῦμε καὶ ἐμεῖς πνευματικῶς σήμερα. Ἂς εὐφημήσουμε μέ ὕμνους καὶ ὠδὲς πνευματικὲς τὸν μέγα Χρυσοστόμο! Ἂς προσκυνήσουμε νοερὰ τὸ πάνσεπτὸ του λείψανο γιά νά λάβουμε καὶ τὴν χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία δίδεται καὶ ἀόρατα ὡς ἀόρατη καὶ ἀπεριόριστη….
Μὲ ποιό ὄνομα ἱερὸ καὶ ἅγιο νά ὀνομάσουμε τὸν Χρυσοστόμο καὶ νά μὴν ἁρμόζῃ σὲ αὐτόν; Νά τὸν ὀνομάσουμε ἄγγελο; Καί τοῦ πρέπει, διότι αὐτὸς ἔζησε στά ἀλήθεια μιά ζωή ἰσάγγελη, μὲ χαυμενίες, ἀγρυπνίες, προσευχὲς καὶ ἀσκήσεις ὑπερφυσικές…
Πρὸ τοῦ θανάτου του τρεῖς ὁλοκλήρους μῆνες δέν ἔφαγε ὁλότελα ἀνθρώπινο φαγητό, ὡς ἄσαρκος καὶ ἄϋλος μέχρις ὅτου ἐτελεύτησε. Βάστασε μέ μόνην ἐκείνη τὴν ἀφθάρτη τροφή, ποὺ τοῦ ἔδωσαν καὶ ἔφαγε οἱ ἱεροὶ Ἀπόστολοι, καθὼς μαρτυροῦν ὅλοι οἱ συγγραφεῖς τοῦ βίου του.…
Νά τὸν ὀνομάσουμε Ἀπόστολον; Καί μάλιστα, διότι αὐτός μέ τὴν πάγχρυση διδασκαλία του ἐσαγήνευσε πολλὰ ἔθνη καὶ τὰ ἔφερε στήν πίστη τοῦ Χριστοῦ. Δι’ αὐτὸ καὶ οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι ἐφάνησαν ὀφθαλμοφανῶς εἰς αὐτόν, ὡς ἰσαπόστολο, τόσες καὶ τόσες φορές, ὁ Πέτρος καὶ Ἰωάννης δύο φορές…. Ὁ Παῦλος στήν Κωνσταντινούπολι, ὅταν τοῦ ὁμιλοῦσε μυστικὰ στά αὐτιά, ἑρμηνεύοντας τίς ἐπιστολὲς του, καὶ ὅταν αἰσθητὰ τὸν ἐφίλησε, εὐχαριστώντας αὐτόν, ἀφοῦ τὰ ἑρμήνευσε….
Νά τὸν ὀνομάσουμε Προφήτην; Ναί, καὶ αὐτὸ τὸ ὄνομα τὸ ἀπέκτησε διὰ τῶν ἔργων… Ἐπροφήτευσε στόν ἅγιο Ἐπιφάνιο πώς δέν θέλει φθάσει νά πάη στόν θρόνο του…, ἀλλὰ καὶ ὅταν ἐξωριζόταν, περνώντας ἀπὸ τὴν Νίκαια προφήτευσε στόν πατέρα τοῦ βασιλιᾶ Μαυρίκιου, ποὺ ἦταν ἄτεκνος, ὅτι ἔχει νά γεννήσῃ γιό ποὺ μέλλει νά γίνη βασιλιᾶς, πὼς ἔχει νά ἁμαρτήση, πλὴν θέλει πάλιν μετανοήσει καὶ θέλει ἀξιωθεῖ τῆς σωτηρίας, καθὼς ἔτσι καὶ τὰ πράγματα ἀκολούθησαν.
Νά τὸν ὀνομάσουμε μάρτυρα; Ναί, καὶ τοῦ ἁρμόζει, ἐπειδὴ ἐκτὸς ἀπό τίς ἀσθένειες τῆς ὑδρωπικίας, τῶν πυρετῶν καὶ τῆς παντοτινὴς στομαχαλγίας, ποὺ ἔπασχε ὁ τρισμακάριστος, ἔλαβε καὶ πολλὰ βάσανα καὶ μαρτύρια στίς ἐξορίες του….
Διὰ αὐτὸ καὶ στόν καιρὸ τοῦ θανάτου του, ἦλθαν οἱ ἅγιοι μάρτυρες Βασιλίσκος ὁ ἱερομάρτυς καὶ Λουκιανὸς καὶ τὸν προσκάλεσαν, γιά νά ἔλθῃ στά οὐράνια νά συγκατοικεῖ μέ αὐτοὺς ὡς συναθλητής.
Νά τὸν ὀνομάσουμε Ἱεράρχη καὶ διδάσκαλο τῆς Ἐκκλησίας; Ναί, βεβαιότατα! Θέλετε νά τὸ καταλάβετε; Ἀκούσατε τὴν φοβερὴ ὀπτασία πού εἶδε ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ἀραβισσοῦ Ἀδελφειός.
Αὐτὸς ἔχοντας πολλὴ ἀγάπη νά μάθῃ γιά τὸν ἅγιο Χρυσοστόμο ποία δόξα ἀξιώθηκε νά λάβῃ ἀπὸ τὸν Θεὸ στούς οὐρανούς, καὶ παρακαλώντας συχνὰ γι’ αὐτὸ τὸν Κύριο ᾖλθε σὲ ἔκσταση καὶ εἶδε ἕνα ὡραιότατο ἄνδρα πού τοῦ ἔδειξε σὲ τόπο λαμπρὸ ὅλους τοὺς πατέρες καὶ διδασκάλους· ἀλλὰ δέν εἶδε ἀνάμεσά τους τὸν Ἰωάννη! Καὶ λυπήθηκε κατάκαρδα. Τότε ἄκουσε φωνὴ ἀγγέλου πού τοῦ εἶπε: « Ἰωάννην τὸν τῆς μετανοίας λέγεις; Ἄνθρωπος, ποὺ εἶναι μέ σῶμα, ἐκεῖνον νά δεῖ δέν μπορεῖ, διότι παρίσταται ἐκεῖ, ὅπου ὁ θρόνος ὁ Δεσποτικός». Τήν ἴδια ὀπτασία εἶδε καὶ ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ ἀσκητής.
Νά τὸν ὀνομάσουμε ῥήτορα καὶ ἐξηγητή τῶν Θείων Γραφῶν;… Ὁ ῥήτορας Λιβάνιος μπροστὰ στόν Ἰουλιανὸ τὸν παραβάτη, καίτοι ἐχθρὸς τῆς πίστεως, ἐκήρυξε ὅτι ὁ Ἰωάννης ὑπερβαίνει στήν ῥητορικὴ καὶ τὴν σοφία καὶ τὸν Δημοσθένη, καὶ τὸν Πλάτωνα.
Στήν ἐξηγήση πάλι τῶν Γραφῶν ὑπερέβαινε καὶ αὐτὸν τόν μέγα Θεολόγον Γρηγόριον. Ὁ βασιλεὺς Θεοδόσιος ὁ μέγας, παρεκάλεσε τὸν Γρηγόριο τὸν Θεολόγο νά ἐξηγήσῃ τὸ ἱερὸ Εὐαγγέλιο, καὶ τὸ ἐπεχείρησε. Παρακαλώντας τὸν Θεὸ νά τὸν πληροφορήση ἂν ἡ ἐξήγησή του εἶναι ὀρθή, ἄκουσε ἀπὸ τὸν Θεὸ τὴν ἑξῆς φωνή: «Οὔτε σὲ σένα, οὔτε σὲ κάποιον ἄλλο τὸ χάρισμα αὐτὸ ἔχει δοθεῖ παρὰ στόν Ἰωάννη τῆς Ἀντιοχείας». Ὁ δὲ ἅγιος Προκλος ὁ Πατριάρχης, ἔλεγε: «Ἔτσι εἶμαι ἑγὼ πρὸς τὸν μακάριο Ἰωάννη, ὅπως ἀκριβῶς πηγὴ πρὸς θάλασσα καὶ ῥυάκι πρὸς ποταμό».
Γι’ αὐτὸ καὶ σὲ κάθε διδαχή που ἔκαμνε ὁ Ἅγιος, οἱ ἄνθρωποι πού ἄκουγαν, μὴ ὑποφέροντας τὴν χαρά, κτυποῦσαν πολλὲς φορές, κάτω ἀπὸ τὸν ἄμβωνα, ὅλοι μέ συμφωνία τὰ χέρια τους.
Σὲ ἕνα μόνο καιρό, ποὺ γινόταν λιτανεία στήν Κωνσταντινούπολη, ἐκ τοῦ προχείρου ἔκαμε 18 λόγους στόν δρόμο τὸ πάγχρυσο ἐκεῖνο στόμα! Τόση εὐκολία εἶχε στό νά ὁμιλῇ.
Νά ὀνομάσουμε τὸν Χρυσόστομο φίλο γνήσιο τῆς Θεοτόκου; Ναί, καὶ αὐτὸ τὸ ἀξιώθηκε! Εὑρισκόμενος ὁ Ἅγιος γιά τὴν ἀσθένειά του ἔξω ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη, ἐκεῖ πού προσευχόταν κατὰ τὸ μεσονύκτιο, εἶδε ξύπνιος τὴν Κυρία Θεοτόκο, ἡ ὁποία ἦλθε πρὸς αὐτόν μέ ἀπειρο φῶς καὶ ἔχοντας τριγύρω της πλῆθος ἀπὸ ἄνδρες καὶ γυναῖκες τοῦ εἶπε αὐτά μέ φωνὴ χαριέστατη: «Ἰωάννη, τοῦ ἐμοῦ θεράπων Υἱοῦ καὶ Θεοῦ, καλὰ ἀγωνίστηκες τὸν ἀγῶνα τῆς ἀσκήσεως, καλὰ ἐποίμανας τὸ λογικὸν ποίμνιον, ἀλλὰ ἀνδρίζου ἀκόμη καὶ κραταιοῦ. Διότι ἰδοὺ καὶ μαρτυρικὸς σὲ ἀναμένει δρόμος καὶ ἀθλητικὸ σὲ περιμένει στάδιο διὰ ποικίλων πόνων καὶ πειρασμῶν, γιά νά καταστῇ φανερὴ ἡ δοκιμασία σου καὶ στήν γῆ καὶ τὸν οὐρανό…. Ἂς ἀγαλλιασθῆ λοιπὸν καὶ ἂς χαρῇ τὸ πνεῦμά σου, διότι ἔχει ἀποταμιευθεῖ γιά σὲ χαρὰ στούς οὐρανούς, ἀνάλογα μέ τίς θλίψεις σου».
Ἐπίσης καὶ ἡ θαυμαστὴ ὀπτασία πού εἶδε ὁ ἅγιος Κύριλλος ὁ Ἀλεξανδρείας.
Ὁ θεῖος του πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Θεοφίλος εἶχε ἐχθρὸν τὸν ἅγιο Χρυσοστόμο…
Βλέπει μία φορὰ ὁ ἅγιος Κύριλλος σὲ ὅραμα τὴν Κυρία Θεοτόκο, μαζὶ καὶ τὸν ἅγιο Χρυσοστόμο, νά συνομιλοῦν μεταξὺ τοὺς σὲ ἕνα πάμφωτο καὶ ὡραιότατο τόπο. Βλέποντάς τους, ὅμως, ἐπιθυμοῦσε καὶ ἐζητοῦσε νά πάη κοντὰ καὶ αὐτὸς ἀλλὰ ὁ θεῖος Χρυσόστομος τὸν ἐπιτιμοῦσε καὶ τὸν ἐμπόδιζε. Τότε, ἀκούει φωνὴ ἀπὸ τὴν Θεοτόκο, ποὺ ἔλεγε πρὸς τὸν Χρυσόστομο αὐτά: «Συγχώρησέ τον γιά χάρι δική μου, διότι πολλὰ ἐπάσχισε, ἐκοπίασε γιά ἐμένα, καταντροπιάσας τὸν ὑβριστή Νεστόριο, καὶ ἐμένα Θεοτόκο μέ ἀνακήρυξε. Ἀπὸ ἄγνοια τὴν ἄσχημη γιά σένα γνώμη ἐσχημάτισε καὶ θὰ φανέρωση αὐτήν, ποὺ ἀπέκτησε μέ ἐπίγνωση».
Μετὰ ἀπὸ αὐτὸ τὸ ὅραμα ὁ ἅγιος Κύριλλος, ἔγινε μεγάλος φίλος τοῦ Χρυσοστόμου, ἐπαινώντας αὐτὸν καὶ συνέγραψε πρόχειρα καὶ τὸν βίον του.
Τὶ ἄλλο θέλετε νά ὀνομάσουμε τὸν Χρυσοστόμο; Θαυματουργόν; Ναί, διότι τόσο πλούσια τοῦ ἐδόθη τὸ χάρισμα τῶν θαυμάτων, ὥστε ὅλοι τὸν ἐπωνομιζαν «Ἰωάννην τὸν θαυματουργόν».
Νά τὸν ὀνομάσουμέ ἐλεήμονα; Καί βέβαια, γιά τὴν ὑπερβολικὴ του εὐσπλαγχνία πρὸς τοὺς πτωχοὺς τὸν ὠνόμαζαν ὅλοι «Ἰωάννης ὁ τῆς ἐλεημοσύνης».
Νά τὸν ὀνομάσουμε κήρυκα τῆς μέτανοίας; Καί ποιός μπορεῖ νά τὸ ἀρνηθῇ! Τέτοια δύναμη εἶχε ὁ λόγος τουβωστό νά τραβᾶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς σὲ μετάνοια, ὥστε ἔφθανε μόνο νά ἀκούσῃ κάποιος τὴν διδαχὴ του γιά νά μετανοήσῃ καὶ ἀλλάξῃ ζωή!…. Δίκαια λοιπὸν ἀπὸ ὅλους ὠνομαζόταν «Ἰωάννης ὁ τῆς μετανοίας».…
Ἅγιε τοῦ Θεοῦ, πρόσδεξαι, σὲ παρακαλοῦμε, τὸ πάρον εὐτελὲς ἐγκώμιον, ὅπως προσεδέχθη ὁ Κύριος τῆς χήρας τὰ δύο λεπτά… Καὶ εἰς μὲν τὴν παροῦσα ζωὴ φυλάττέ μας ἀπὸ κάθε βλάβη τῶν ὁρατῶν καὶ ἀοράτων ἐχθρῶν, εἰς δὲ τὴν μέλλουσα ἀξίωσέ μας, διὰ τῶν πρεσβειῶν σου, τῆς οὐρανίου Βασιλείας, μὲ τὴν Χάρη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, εἰς τὸν Ὁποῖον πρέπει ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.
