Κωσταντίνου Καλοκύρη

Εἰς τάς ἀπεικονίσεις τῆς Γεννήσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ βλέπομεν τήν Θεοτόκον ἄλλοτε καθημένην πρό τῆς φάτνης, ἄλλοτε ἀνακεκλιμένην ἐπί κλίνης, ἄλλοτε γονυπετῆ, σπανιώτερον δέ θηλάζουσαν. Τόν πρῶτον τύπον ἔχομεν π. χ. εἰς τό ψηφιδωτόν τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ παρά τήν Λεβάδειαν (11ος αἰών) καί εἰς τάς τοιχογραφίας, ὡς τῆς ἁγίας Τριάδος Κρανιδίου (1245), εἰς τόν ναόν τοῦ Μουτουλλᾶ Κύπρου κ.ἀ. Ἡ Μήτηρ καθημένη ἥσυχος μέ ἤρεμον καί γαληνιαῖον πρόσωπον προσβλέπει τρυφερῶς τόν Υἱόν της. Διά τοῦ τύπου τούτου ἐκφράζεται ἐντονώτερον ἡ θεολογική ἰδέα τῆς ἀνωδύνου γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ὑπό τῆς Θεοτόκου. Χαρακτηριστικώτατα ἐπ᾿ αὐτοῦ γράφει ὁ Χορίκιος Γαζαῖος (6ος αἰών): «τήν γάρ φύσεως κρεῖττον ἀξιωθεῖσαν τεκεῖν ἔδει καί τῶν κατά φύσιν ὠδίνων ἀπηλλάχθαι». Ὁμοίως καί ὁ Ἰωάννης Δαμασκηνός (8ος αἰών) σημειώνει: «ὅτι ἀνωδύνως (τίκτεται ὁ Χριστός) ὑπέρ θεσμόν γεννήσεως· ἧς γάρ ἡδονή οὐ προηγήσατο, οὐδέ ὠδίν ἐπηκολούθησε, κατά τόν προφήτην τόν λέγοντα: πρίν ὠδίνησεν, ἔτεκεν…». Κατά τόν ἴδιον τρόπον ἐκφράζεται ὁ Φώτιος Κωνσταντινουπόλεως καί ἡ ὑμνογραφία (ὡς π.χ «Ἐπί τῷ ξένῳ σου τόκῳ τάς ὠδίνας φυγοῦσα ὑπερφυῶς…».

Ὁ δεύτερος τύπος, μέ τήν ἀνακεκλιμένην ἤ ἡμιανακεκλιμένην ἐπί διαγωνίως τεθειμένης στρωμνῆς Θεομήτορα (τήν «πρός εὐνήν ἀναπίπτουσαν κόρην» κατά τόν ὡς ἄνω Χορίκιον), εἶναι ὁ πλέον διαδεδομένος εἰς τήν ὀρθόδοξον τέχνην. Ὡραίαν ἀπεικόνισιν εὑρίσκομεν π.χ. εἰς τόν κατά τόν 8ον-9ον αἰῶνα χρονολογούμενον ἐσμαλτωμένον σταυρόν τοῦ παρεκκλησίου Sancta Sanctorum τοῦ Λατερανοῦ, ἔπειτα εἰς τά γλυπτά, τά ψηφιδωτά, ὡς τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καί Δαφνίου (11ος αἰών) εἰς τάς τοιχογραφίας, ὡς τῶν ἁγίων Ἀναργύρων καί τοῦ ἁγίου Στεφάνου Καστορίας (12ος αἰών), τῆς Περιβλέπτου τοῦ Μυστρᾶ (14ος αἰών) εἰς τό ψηφιδωτόν τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει μονῆς τῆς Χώρας καί εἰς τό μέγα πλῆθος τῶν φορητῶν εἰκόνων. Συνέχεια →

ΧΡΗΣΤΟΥ Γ. ΓΚΟΤΣH

 Ὀλίγας ἡμέρας μετά τήν ἔναρξιν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, τήν 8ην Σεπτεμβρίου, ἡ Ἐκκλησία μας πανηγυρίζει «τό Γενέθλιον τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας».

Διά τό γεγονός αὐτό τά Εὐαγγέλια σιγοῦν. Ἡ ἴδια ἄλλωστε σιγή ἁπλώνεται γύρω ἀπό τό μεγαλύτερον μέρος τῆς ζωῆς τῆς Θεοτόκου. Ἐλάχιστοι εἶναι καί οἱ λόγοι της, πού διεσώθησαν. Ἀρκεῖ νά σημειωθῇ, ὅτι ἡ προτροπή πρός τούς ὑπηρέτας κατά τό θαῦμα ἐν Κανᾶ τῆς Γαλιλαίας «ὅ,τι ἄν λέγῃ (ὁ Χριστός) ὑμῖν, ποιήσατε» (Ἰω. 2, 5) εἶναι οἱ τελευταῖοι της λόγοι, πού ἀναφέρουν τά Εὐαγγέλια. Ἀπό τότε (τό θαῦμα ἔγινε κατά τάς ἀρχάς τοῦ πρώτου ἔτους τῆς δημοσίας δράσεως τοῦ Κυρίου) καί εἰς τό ἑξῆς ἡ Θεοτόκος παρακολούθησε μέ σιωπήν τήν δρᾶσιν τοῦ Υἱοῦ της καί σιωπηλή ἔπνιξε τόν πόνον της κάτω ἀπό τόν Σταυρόν Του. Συνέχεια →

ΧΡΗΣΤΟΥ Γ. ΓΚΟΤΣH

Τά Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου) ξεχωρίζουν μεταξύ τῶν Θεομητορικῶν ἑορτῶν διά τόν πλούσιον συμβολισμόν των, ὅπως τόν βλέπομεν ἄλλωστε εἰς τά τροπάρια τῆς ἑορτῆς καί τήν εἰκονογραφίαν. Ἡ Ἱερά Παράδοσις συνεπλήρωσε τά κενά τῶν Εὐαγγελίων γύρω ἀπό τήν ζωήν τῆς Μητρός τοῦ Θεοῦ καί μᾶς ἐγνώρισε διδακτικούς σταθμούς τῆς ζωῆς της, πού ἐμπνέουν καί τρέφουν τήν εὐσέβεια τῶν πιστῶν πρός τό πρόσωπόν της. «Ὅπως ἡ ἑορτή τοῦ Γενεθλίου τῆς Μητρός τοῦ Θεοῦ», παρατηρεῖ ὁ Βλαδίμηρος Λόσκυ, «ἔτσι καί ἡ ἑορτή τῆς Εἰσόδου της εἰς τόν Ναόν ἐδημιουργήθη ὑπό τῆς Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἐχρησιμοποίησε τά ἀπόκρυφα (Εὐαγγέλια) διά νά δώσῃ ἔμφασιν –αὐτήν τήν φοράν ἐν τῷ προσώπῳ τῆς διαλεγμένης Παρθένου, πού ἀφιέρωσε τόν ἑαυτόν της εἰς τήν ὑπηρεσίαν τοῦ Θεοῦ -εἰς «τήν ἐκπλήρωσιν τῆς οἰκονομίας τοῦ Κτίστου». Συνέχεια →

Χρήστου Γκότση

Τὸ πρόσωπον τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ἀναφέρεται πολλάκις καὶ ποικιλοτρόπως εἰς τὴν Θείαν Λατρείαν. Οἱ ἱεροὶ ὑμνογράφοι συναγωνίζονται εἰς τὴν εὕρεσιν τῶν καλλιτέρων ποιητικῶν ἐκφράσεων διὰ νὰ τονίσουν τὴν θέσιν, τὴν ὁποίαν κατέχει ἡ Μητέρα τοῦ Θεοῦ εἰς τὸ Μυστὴριον τῆς Ἐνσαρκώσεως τοῦ Χριστοῦ, τὴν ζωὴν τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν καρδίαν τῶν πιστῶν.

Εἰς τὴν τιμητικὴν προσκύνησιν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ἔχει ἀφιερώσει ἡ Ἐκκλησία μας ἰδιαιτέρας ἱεράς Ἀκολουθίας καὶ πανηγύρεις. Εἶναι γνωστοὶ οἱ Παρακλητικοὶ Κανόνες (Μικρὸς καὶ Μέγας), ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος καὶ αἱ λεγόμεναι Θεομητορικαὶ ἑορταί, μὲ τὰς ὁποίας οἱ πιστοὶ ἐκφράζουν τὰ αἰσθήματα ἀγάπης, εὐγνωμοσύνης καὶ ἀφοσιώσεως εἰς τὴν «ἄσπιλον; ἀμόλυντον, ἄφθορον, ἄχραντον, ἁγνήν Παρθένον, Θεόνυμφον Δέσποιναν».

Τέλος πρὸς τιμὴν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ἔχομεν πολλάς εἰκόνας καὶ πολλοὺς ἱεροὺς ναούς. Φέρουν διάφορα ὀνόματα ἀπὸ τὰς ἰδιότητας, τὰς ὁποίας ἀπέδωκεν ἡ Ἐκκλησία εἰς τὴν Παναγίαν, ὅπως Γοργοεπήκοος, Ἐλεοῦσα, Παμμακάριστος, Ὁδηγήτρια, Παρηγορίτισσα, Παντάνασσα, Περίβλεπτος κ. α. Συνέχεια →

Χρήστου Γκότση

Ἀπό τάς Θεομητορικάς ἑορτάς ξεχωρίζει ἡ ἑορτή τῆς Κοιμήσεως (15 Αὐγούστου). Κατ᾿ αὐτήν ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τήν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου, πού περιλαμβάνει πρῶτον τόν θάνατον καί τήν ταφήν Της καί δεύτερον τήν ἀνάστασιν καί τήν μετάστασίν Της εἰς τούς οὐρανούς. Ὅπως λέγει τό Κοντάκιον τῆς ἑορτῆς, «τάφος καί νέκρωσις οὐκ ἐκράτησε (τήν Θεοτόκον)· ὡς γάρ ζωῆς μητέρα, πρός τήν ζωήν μετέστησεν ὁ μήτραν οἰκήσας ἀειπάρθενον». Ὁ Κύριος δηλαδή, πού εἶναι ἡ πηγή τῆς ἀληθινῆς ζωῆς, προσέλαβε την ἀνθρωπίνην σάρκα εἰς τήν κοιλίαν τῆς Θεοτόκου καί ἐγεννήθη ἀπό αὐτήν. Ἔτσι κατέστησε τήν Παναγίαν Μητέρα Του, μητέρα τῆς ζωῆς. Ἐφ᾿ ὅσον δέ ὁ Κύριος μέ τόν σταυρικόν Του θάνατον ἐπάτησε καί κατήργησε τόν θάνατον, ἦτο φυσικόν νά ἀναβιβάσῃ εἰς τούς οὐρανούς τήν Μητέρα Του καί νά τῆς χαρίσῃ τήν δόξαν τῆς αἰωνιότητος.

Κατ᾿ αὐτόν τόν τρόπον πρώτη μεταξύ τῶν ἀνθρωπίνων πλασμάτων ἡ Παναγία ἐπραγματοποίησε τήν θεοποίησιν τοῦ ἀνθρώπου, διά τήν ὁποίαν ἐπιγραμματικῶς λέγουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας: «Ὁ Θεός ἐνηνθρώπησεν (= ἔγινεν ἄνθρωπος), ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν». Ὡραῖα παρετηρήθη διά τήν Θεοτόκον, ὅτι «αὐτή ἡ διέλευσις ἀπό τοῦ θανάτου εἰς τήν ζωήν, ἀπό τοῦ χρόνου εἰς τήν αἰωνιότητα, ἀπό τῆς γηΐνης καταστάσεως εἰς τήν οὐράνιον ὡραιότητα, τοποθετεῖ τήν Μητέρα τοῦ Θεοῦ πέρα τῆς γενικῆς ἀναστάσεως και τῆς τελικῆς κρίσεως, πέρα τῆςδευτέρας παρουσίας, ἡ ὁποία θα σημάνῃ τό τέλος τῆς ἱστορίας τοῦ κόσμου» (Βλαδίμηρος Λόσκυ). Συνέχεια →