Πρωτοπρ. Βασίλειος Ἰ. Καλλιακμάνης

Καθηγητής Θεολογίας Α.Π.Θ.

«Ἦτο Πάσχα… βαδίζων ἐκ τῆς μεγάλης θύρας τοῦ Μοναστηρίου πρός τό νέον κτίριον τῆς Μεταμορφώσεως, βλέπω νά τρέχῃ πρός ἐμέ παιδίον τεσσάρων περίπου χρόνων, ἔχον εὔχαρι πρόσωπον˙ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ εὐφραίνει τά μικρά παιδία. Εἶχον ἕν ᾠόν καί ἔδωκα τοῦτο εἰς τό παιδίον. Ἐχάρη καί ἔτρεξε πρός τόν πατέρα αὐτοῦ, ἵνα δείξῃ τό δῶρον. Καί διά τοῦτο, τό τοσοῦτον ἐλάχιστον πρᾶγμα, ἔλαβον παρά τοῦ Θεοῦ μεγάλην χαράν καί ἠγάπησα πᾶν πλάσμα τοῦ Θεοῦ, καί τό Ἅγιον Πνεῦμα ἤχει ἐν τῇ ψυχῇ μου. Ἐλθών εἰς τό κελλίον μου, ἐκ τῆς εὐσπλαχνίας πρός τόν κόσμον μετά δακρύων προσηυχόμην ἐπί μακρόν εἰς τόν Θεόν. Ὦ, Πνεῦμα Ἅγιον, σκήνου ἐν ἡμῖν πάντοτε˙ εἶναι καλόν εἰς ἡμᾶς νά εἴμεθα μετά Σοῦ»[1]. 

Προέταξα τό κείμενο αὐτό, πού διέσωσε ὁ Γέροντας Σωφρόνιος ὡς ἐμπειρία τοῦ Ἁγίου Σιλουανοῦ τοῦ Ἀθωνίτου, γιά νά σχετικοποιηθοῦν ὅσα θά εἰπωθοῦν στή συνέχεια. Διότι, ἐάν ἡ ἐπικοινωνία μέ ἕνα μικρό παιδί ὁδηγεῖ σέ ἁγιοπνευματική ἐμπειρία καί ἐπίσκεψη Χάριτος, μήπως ἔχουν ἀνάγκη χριστιανικῆς παιδαγωγίας πρωτίστως οἱ γονεῖς καί δευτερευόντως τά παιδιά; 

Ὁ Γέροντας Σωφρόνιος Σαχάρωφ (1896‐1993), πού σημάδεψε μέ τό ἔργο του τόν 20ο αἰώνα, ἦταν πολύπλευρη, πολυτάλαντη καί δυναμική προσωπικότητα. Ἀσκητής, πνευματικός πατέρας στό Ἅγιον Ὄρος καί τήν Εὐρώπη, θεολόγος, λόγιος συγγραφέας, ἁγιογράφος, ποιητής καί συνθέτης λειτουργικῶν εὐχῶν, ἀλλά καί ζωγράφος. Ἄνθρωπος τοῦ πνεύματος καί τῆς τέχνης καί γνήσιος ἀναζητητής τῆς ἀλήθειας τοῦ Θεοῦ.

Ὁ σοφός Γέροντας δέν ἔχει ἐκπονήσει κάποια μελέτη γιά τήν οἰκογενειακή ζωή καί εἰδικότερα γιά τήν χριστιανική ἀνατροφή τῶν παιδιῶν. Τά κείμενά του ἐμβαθύνουν σέ λεπτότατα θέματα τῆς πνευματικῆς ζωῆς, καί προϋποθέτουν ἄριστη ἀφομοίωση τῆς δογματικῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας. Εἶναι ἀπαύγασμα κοινωνίας μέ τόν ἐν Τριάδι προσκυνούμενο Θεό. Γι’ αὐτό καί δέν ἀρκεῖ ἔστω καί ἡ ἐπισταμένη μελέτη καί λογική ἐντρύφηση σέ αὐτά. Γιά νά κατανοηθοῦν χρειάζεται ἡ προσωπική μετοχή στήν λειτουργική καί νηπτική ἐμπειρία, πού ἔχει ἀποθησαυρισθεῖ στήν Ἐκκλησία. Ἐξάλλου ἡ προσπάθεια διανοητικῆς σύλληψης τοῦ μυστηρίου τοῦ Θεοῦ καί ἡ συμπλήρωση ὅσων ὑπερβαίνουν τήν ἀνθρώπινη λογική μέ τό στοχασμό καί τήν ἐμπαθή φαντασία ὁδηγοῦν στήν πλάνη[2]. Ὁπότε χρειάζεται ἰδιαίτερη προσοχή. 

Γιά τόν μακαριστό Γέροντα ἡ ὀρθόδοξη χριστιανική δογματική συνείδηση, προϊόν πολύχρονης ἀναζήτησης, ἄσκησης καί ἔμπονης προσευχῆς, ἀποτελεῖ τή βάση τῆς θεολογίας του. Καί μπορεῖ μέν νά μήν ἔχει συντάξει εἰδική μελέτη γιά τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν, ἔδινε ὅμως μεγάλη σημασία στά παιδιά, τά ὁποῖα ἐπισκέπτονταν μέ τούς γονεῖς τους τό μοναστήρι. Εἶναι χαρακτηριστική ἡ εἰκόνα τῆς ἐπικοινωνίας τοῦ Γέροντα μέ αὐτά. Λύγιζε τά γόνατα καί κατέβαινε στό ὕψος τῶν παιδιῶν, ἔφερνε τό πρόσωπό του στό ὕψος τοῦ προσώπου τους, τά ἄγγιζε ἐλαφρά στό μέτωπο ἤ τό κεφάλι καί συνομιλοῦσε μαζί τους ἐγκάρδια. Ἡ εἰκόνα αὐτή δηλώνει ἀκριβῶς τή συγκατάβασή του στά μέτρα τῶν παιδιῶν. Ἡ συγκατάβαση αὐτή εἶχε συμβολικό, ἀλλά καί πραγματικό χαρακτήρα. Παράλληλα συμμετεῖχε ὁλοκάρδια στίς γιορτές γενεθλίων τῶν παιδιῶν ἐντός τοῦ μοναστηριοῦ, ὅπως μαρτυροῦν ὅσοι εἶχαν τήν εὐκαιρία νά βρίσκονται κοντά του ὡς ἐπισκέπτες. Καί νά σκεφθεῖ κάποιος ὅτι ζοῦσε ἡσυχαστικά σέ ἕνα μοναστήρι. Ἡ στάση αὐτή εἶναι ἀπόρροια τῆς θεολογίας τῆς κενώσεως, ἡ ὁποία διαχέεται στά κείμενά του. Ἔτσι στό πνευματικό ἐργαστήριο τῆς μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου τοῦ Ἔσσεξ, τό ὁποῖο ἐπισκέπτονταν καί ἐπισκέπτονται πολλές χριστιανικές οἰκογένειες, διαμορφώθηκε μέ τή συμβουλή του ἕνα πρότυπο πλαίσιο χριστιανικῆς ἀγωγῆς. Κι αὐτό συμπυκνώνεται στά δύο βιβλία τῆς ἀδελφῆς Μαγδαληνῆς πού τό περιεχόμενό τους ὑπερβαίνει τίς ἑξακόσιες σελίδες.[3] Στηριζόμενοι σέ αὐτά τά βιβλία, καθώς καί σέ ἄλλες συγγραφές καί ἀναφορές τοῦ Γέροντα Σωφρονίου ἀναπτύσσουμε τό θέμα μας. Ἐκ τῶν πραγμάτων ἡ εἰσηγήσή μας δέν μπορεῖ νά εἶναι πλήρης καί ἀναφέρεται σέ ὁρισμένες μόνο πτυχές του. Ἐξάλλου κάθε οἰκογένεια εἶναι ξεχωριστή, ἀλλά καί κάθε παιδί ἔχει διαφορετικό χαρακτήρα, ὁπότε καί ἡ ἀγωγή πρέπει νά εἶναι ἀνάλογη.  Συνέχεια →

Ἑλένη Γκανούρη

Θα προσπαθήσω να σας μεταφέρω μερικές από τις προσωπικές εμπειρίες μου από τα λεγόμενα και τη ζωή του αειμνήστου Γέροντα Σωφρονίου, σχετικά με τα παιδιά και την εν Χριστώ αγωγή τους. Ο Γέροντας δεν έχει γράψει κάποιο ειδικό βιβλίο σχετικά με την διαπαιδαγώγηση, αλλά σε όλα τα βιβλία του, και ειδικά στο βιβλίο «Γράμματα στη Ρωσία» (αλληλογραφία με τις αδελφές του), αναφέρει πολλά πολύτιμα πράγματα σχετικά με την αγωγή των παιδιών και γενικά για την οικογένεια.

Είχα την μεγάλη ευλογία να γνωρίσω τον Γέροντα από κοντά, στην Ιερά Μονή Αγ. Ιωάννου Προδρόμου στο Έσσεξ Αγγλίας. Εκτός από τις προσωπικές συζητήσεις είχα την ευκαιρία να παραβρίσκομαι και σε ομιλίες που έκανε στα μέλη της Ι. Μονής και καλούσε και τους παρόντες επισκέπτες. Έτσι αυτά που ακολουθούν είναι μια μικρή περίληψη, θα έλεγα, αυτών που άκουσα ή διάβασα στα βιβλία του Γέροντα σχετικά με τα θέματα της οικογένειας, των σχέσεων των μελών της και την αγωγή των παιδιών.

Συχνά ακούγαμε τον Γέροντα να λέει: «Γονείς μη χάνετε την πολύτιμη ευκαιρία που σας έδωσε ο Θεός να ανατρέφετε παιδιά. Αυτό είναι μεγάλο δώρο και για τη δική σας κατάρτιση και πνευματική ωριμότητα. Εκμεταλλευτείτε αυτό το πολύτιμο δώρο! Μην το χάσετε! Μεγαλώνοντας τα παιδιά σας κερδίζετε πολλά προσωπικά οφέλη.

Μην ξεχνάτε, έλεγε ότι η θέση του Χριστιανού γονιού είναι «χέρια ανοιχτά σε σχήμα σταυρού», είναι δηλαδή σταυρωμένη αγάπη! Η ανοιχτή αγκαλιά χωράει όλους και όλα. Δείχνει την υπομονετική στάση των γονιών απέναντι στον καθένα και ιδιαίτερα στα παιδιά, τα οποία προσπαθήστε να βλέπετε όπως είναι και όχι όπως θα θέλατε να είναι. Αυτό φέρνει τον πόνο της απογοήτευσης και κρατάει μακριά τη Χάρη του Θεού».

 Βάζοντας μια κάποια σειρά σε όλα τούτα τα διαμοίρασα σε τέσσαρες ενότητες:

Α) Αναμνήσεις του Γέροντος Σωφρονίου από τα παιδικά και  νεανικά του χρόνια.

Β) Η οικογένεια και ο ρόλος της στην αγωγή των παιδιών.

Γ) Προσευχή και Θεία Λειτουργία στη ζωή των παιδιών.

Δ) Μερικές πρακτικές συμβουλές στους γονείς και όχι μόνο.

 π. Βασίλειος Ι. Καλλιακμάνης

α) Ὁ ρόλος τῆς παιδείας στὴν πρόοδο καὶ τὴν ἀνάπτυξη μίας κοινωνίας εἶναι ἀναντίρρητος σὲ κάθε ἐποχή.

Μὲ ἀφορμὴ τὴν τελευταία πολιτισμική, πνευματική, ἠθική, κοινωνικὴ καὶ οἰκονομικὴ κρίση ποὺ διέρχεται ἡ χώρα, πολλοὶ σχολιαστὲς θεωροῦν ὅτι μεταξὺ ἄλλων αὐτὴ ὀφείλεται καὶ στὴν «ἔλλειψη παιδείας». Δὲν διευκρινίζεται ὅμως τί ἀκριβῶς ἐννοεῖται μὲ τὴ φράση αὐτή. Ὑπάρχει ἔλλειψη σχολείων; Δὲν ἀρκοῦν οἱ ἐκπαιδευτικοί; Μήπως δὲν εἶναι κατάλληλα ἐκπαιδευμένοι; Μήπως πάσχει συνολικὰ ὁ προσανατολισμὸς καὶ ἡ ὀργάνωση τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος καὶ δὲν διατίθενται ἀρκετοὶ πόροι γι’ αὐτό;

β) Τὰ ἐρωτήματα αὐτὰ προσλαμβάνουν ἄλλη διάσταση ἂν σκεφθεῖ κάποιος πῶς μάθαιναν γράμματα οἱ ἄνθρωποι σὲ προγενέστερες ἀλλὰ ὄχι μακρινὲς ἐποχές. Μελετώντας τὴ νεότερη ἱστορία δὲν μπορεῖ νὰ μὴ θαυμάσει κάποιος τὴ φιλομάθεια, τὴ συνέπεια, τὸν ζῆλο, τὴν ἱκανότητα, τὸν ἐνθουσιασμό, «τὴν ἀσκητική της παιδείας», ἀλλὰ καὶ τὰ ἀποτελέσματα τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ἔργου ἑνὸς ἄξιου τέκνου τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου (1846-1920), ποὺ τιμᾶται στὶς 9 Νοεμβρίου.

γ) Ἡ σύντομη σκιαγράφηση πτυχῶν τῆς ζωῆς τοῦ μπορεῖ νὰ βοηθήσει τὸν καθένα νὰ κάνει τὶς ἀναγωγές του καὶ ἔμμεσα νὰ δώσει κάποιες ἀπαντήσεις στὰ ἀρχικὰ ἐρωτήματα. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι ἀπὸ μικρὴ ἡλικία ὁ Ἀναστάσιος Κεφαλὰς (κοσμικὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου) διδασκόταν ἀπὸ τὴ μητέρα του καὶ ἀποστήθιζε ἐκκλησιαστικὰ κείμενα. Μάλιστα, ὅ,τι γνώριζε, ἐπιθυμοῦσε νὰ τὸ διδάσκει καὶ στοὺς ἄλλους. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ἐκείνη τὴν ἐποχὴ κυριαρχοῦσε ἡ λεγόμενη «ἀλληλοδιδακτικὴ μέθοδος», τὴν ὁποία προφανῶς ἔμαθε στὴν πατρίδα του, τὴ Σηλυβρία τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης.

δ) Ὅταν ὁ νεαρὸς Ἀναστάσιος βρέθηκε γιὰ βιοποριστικοὺς λόγους στὴν Κωνσταντινούπολη, φρόντιζε νὰ διδάσκονται καὶ ἄλλοι τὰ «σοφὰ καὶ ὠφέλιμα». Ἐκεῖ, λόγω ἔλλειψης χαρτιοῦ καὶ χρημάτων, χρησιμοποιοῦσε ὡς δημοσιογραφικὰ φύλλα τὰ «καπνοσακίδια τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει καπνοπωλῶν», γιὰ νὰ γράφει ρητά, γνωμικὰ καὶ ἀποφθέγματα. Ἔτσι ἔδιδε τὴν εὐκαιρία σὲ ὅσους ἤθελαν νὰ τὰ διαβάζουν καὶ νὰ μορφώνονται. Ἡ συλλογὴ αὐτὴ ἐκδόθηκε ἀργότερα συμπληρωμένη μὲ τίτλο: «Ἱερῶν καὶ φιλοσοφικῶν λογίων θησαύρισμα».

Ἀρχιμ. Σωφρονίου (Σαχάρωφ)

Ἡ θέση τῆς γυναίκας κατὰ τοὺς περασμένους αἰῶνες ἦταν ἐξαιρετικὰ δύσκολη, ἐνῶ ἀκόμη ὡς τὶς ἡμέρες μας δὲν ἔχει πλήρως τακτοποιηθεῖ. Σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδά της ζωῆς τὸ πρόβλημα αὐτὸ ἀποδεικνύεται ὑπερβολικὰ πολυπλοκοκαι στὸ ἐπίπεδό της κρατικῆς νομοθεσίας, καὶ στὸ ἐπίπεδό της δομῆς τῆς κοινωνίας, καὶ στὸ ἐπίπεδό της κατανομῆς τῆς ἐργασίας, καὶ στὸ ἐπίπεδό της ἐκπαιδεύσεως καὶ τῆς μορφώσεως, καὶ στὸ ἐπίπεδο τέλος τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Πολλὰ ἔχουν ἀλλάξει κατὰ τὶς τελευταῖες δεκαετίες· ἀπὸ πολλὲς ἀπόψεις ἡ γυναίκα ἀπέκτησε θέση ἀσύγκριτα καλύτερη ἀπὸ τὴν προηγούμενη, ἀλλὰ ὡστόσο δὲν ἔχει βρεῖ τὴ θέση της στὴν κοινωνία· δὲν ἔχει βρεθεῖ πραγματικὰ τὸ σωστὸ μέτρο γιὰ τὴν ἀξιολόγησή της. Κατὰ τοὺς προηγούμενους αἰῶνες ὁ ἄνδρας ἦταν ὁ νομοθέτης, ὁ κύριος. Ἡ γυναίκα ὅμως συχνὰ ἦταν ὑπερβολικὰ ὑποβιβασμένη, καὶ κατὰ τὴν ἀναζήτηση ἀλήθειας καὶ δικαιοσύνης ὅλοι ὅσοι ἐπιθυμοῦσαν βελτίωση τῆς θέσεως τῆς γυναίκας εἶχαν τὴ σκέψη: νὰ τὴν ἐξισώσουν στὰ δικαιώματα μὲ τὸν ἄνδρα σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα. Ἡ ὁδὸς αὐτὴ ἔδωσε ὑπέροχους καρπούς. Πολλὲς γυναῖκες ἀπέκτησαν μεγάλη μόρφωση, κατέχουν ὑπεύθυνες θέσεις στὴν κρατικὴ μηχανή, ἄρχισαν νὰ διαδραματίζουν ἱστορικὸ ρόλο συμμετέχοντας στὶς ἐκλογὲς κυβερνήσεων. Στὴν οἰκογένεια ἐπίσης ἡ θέση τῆς γυναίκας ἄλλαξε πρὸς ὄφελός της.

Πραγματικά, ὅλα αὐτὰ ἔτσι εἶναι. Ἀλλὰ μποροῦμε ἄραγε νὰ θεωρήσουμε λυμένα τὰ προβλήματα ὄχι μόνο τῆς ἐργασίας τῆς γυναίκας, ἀλλὰ ἀκόμη καὶ τῆς οἰκογενειακῆς θέσεώς της; Ἡ πείρα τῆς ἱστορίας ἔδειξε ὅτι τὸ τεράστιο σῶμα τῆς ἀνθρωπότητας ἀποτελεῖται ἀπὸ κύτταρα, καὶ ἕνα τέτοιο κύτταρο εἶναι ἡ οἰκογένεια. Στὸ μέτρο ποὺ τὰ κύτταρα εἶναι ὑγιῆ ὑγιαίνει καὶ τὸ σῶμα.

 Ἐπισκόπου NikolaiVelimirovich

Τά παιδιά καί οἱ ἅγιοι ἀφοσιώνονται σέ Σένα Κύριε. Οἱ ἄλλοι ἐπαναστατοῦν ἐναντίον Σου. Τά παιδιά καί οἱ ἅγιοι εἶναι ἡ διαχωριστική γραμμή ἀνάμεσα στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν (ἡ φωτεινή ὕπαρξη) καί στό σκόταδι τῆς ἀνυπαρξίας (Ματθ. 18. 2-5).

Οἱ φύλακες τῶν παιδιῶν ὀνομάζουν τούς ἑαυτούς των, γονεῖς καί ἐγκαταλείπουν τά παιδιά Σου στό χάος.

Οἱ φύλακες παρουσιάζονται ὡς γονεῖς καί γι᾽ αὐτό καθοδηγοῦν τά παιδιά Σου σάν νά εἶναι προσωπική τους ἰδιοκτησία. Ἀκριβῶς γι᾽ αὐτό παρεκτρέπονται καί διασποῦν τό ρόλο τους.

Τά παιδιά πού ἐσεῖς οἱ φύλακες ἔχετε ἀπαγάγει ἀνήκουν σέ κάποιον ἄλλον καί σεῖς εὐθύνεστε γιά κλοπή καί ληστεία.

Δέν σᾶς ἀνήκει οὔτε ἡ δική σας ζωή, οὔτε ἡ ζωή τῶν παδιῶν σας γιά τήν ὁποία ἐσεῖς ἔχετε μόνο τό ρόλο τοῦ ἀγωγοῦ. Ὅλα ἀνήκουν σέ κάποιον ἄλλον, ἐκτός ἀπό τήν ἐσωτερική κακία σας καί τήν ἀδυναμία πού εἶναι μόνο δική σας. Γιά ὅτι ἄλλο κατέχετε θά θεωρηθεῖτε ὑπεύθυνοι κλοπῆς. Δηλαδή εὐθύνεστε γιά ληστεία γιατί οἰκειοποιηθήκατε αὐτά πού στήν οὐσία δέν εἶναι δικά σας ἀλλά ἀνήκουν σέ κάποιον ἄλλον. Θά εὐθύνεστε γιά ληστεία ἐπειδή ἔχετε ἀκρωτηριάσει  ἐκεῖνα πού ἀνήκουν σέ ἄλλον.

Πάνω στή γῆ, ὑπάρχουν μόνο φύλακες, ὄχι δημιουργοί. Φύλακες τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ, καί αὐτό εἶναι μέγιστη τιμή.

Ὁ Θεός σᾶς ἔχει ἐμπιστευτεῖ τήν προστασία, τήν κηδεμονία τοῦ πολυτιμότερου θησαυροῦ Του.

Καί αὐτό εἶναι ἀνυπολόγιστη τιμή.

Ἐκεῖνος πού δέν ἔχει γεννηθεῖ καί ἑπομένως δέν τοῦ ἔχουν ἐμπιστευθεῖ τήν προστασία κανενός θά εἶναι ποιό εὐλογημένος ἀπό σένα, ἄν ἡ κηδεμονία πού ἀσκεῖς εἶναι βδελυγμία καί ἀπονέκρωση τῶν ψυχῶν (Ματθ. 18. 6).

Γιατί ἄλλο νά χαίρεστε πού ἔχετε παιδιά παρά μόνο γιά νά ἀγρυπνεῖτε γι᾽ αὐτά καί νά τά φυλάγετε σάν νά εἶναι ἄγγελοι, ἀπό τόν οὐρανό; Γιατί νά λυπᾶστε γι᾽ αὐτά ὅταν φεύγουν νωρίς καί πετοῦν μέ τούς ἀγγέλους στόν παράδεισο; Ἀπολαμβάνετε ἤ στεναχωρεῖστε γιά κάτι πού ἀνήκει σέ ἄλλον.

Μή φροντίζετε μόνο νά διατηρεῖτε τό σῶμα τῶν παιδιῶν σας ἀσφαλές γιατί ἀκόμα καί οἱ ἀλεποῦδες τό ἴδιο κάνουν γιά τά μικρά τους. Ἀλλά βασικά ἐνδιαφερθεῖτε γιά τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ στή ζωή τῶν παιδιῶν σας. Ἐάν ἐσεῖς ἐνδιαφέρεστε γιά τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ, Ἐκεῖνος θά φρόντισει γιά ὅλα τά ὑπόλοιπα. Καί ὅ,τι ἐσεῖς συσσωρεύετε μέ πόνο καί κόπο γιά τά παιδιά σας Ἐκεῖνος τούς τά παρέχει ἄνετα καί ταχύτητα. (Ματθ 6: 33).

Μή διώχνετε τό Θεό ἀπό τά παιδιά σας, γιατί θά τούς στερήσετε τήν εἰρήνη, τήν εὐτυχία, τήν ὑγεία καί τήν εὐημερία τους. Συνέχεια →

Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος

Δὲν εἶναι ἀξιοπερίεργο τὸ ὅτι στέλνουμε τὰ παιδιά μας στὸ σχολεῖο νὰ μάθουν γράμματα καὶ τέχνες καὶ ἐξαντλοῦμε ὅλες μας τὶς δυνατότητες γιὰ τὴν ἐπιτυχία αὐτοῦ τοῦ σκοποῦ καὶ δὲν ἐνδιαφερόμαστε νὰ τὰ ἀναθρέψουμε συγχρόνως καὶ σύμφωνα μὲ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ; Ἒ λοιπὸν νὰ ξέρετε ὅτι, ὅταν ἀνατρέφουμε τὰ παιδιά μας, ἔτσι ὥστε νὰ γίνουν, ἀναιδῆ, ἀκόλαστα, ἀπειθάρχητα, βάναυσα, τότε, ἐμεῖς πρῶτοι θὰ γευθοῦμε τοὺς καρποὺς τῆς κακίας τους.

Ἂς προσέξουμε λοιπὸν αὐτὸ τὸ θέμα κι ἂς ὑπακούσουμε σ᾿ αὐτὸ ποὺ μᾶς διδάσκει ὁ μακάριος Ἁπόστολος Παῦλος, ὁ ὁποῖος μᾶς συμβουλεύει νὰ ἀνατρέφουμε τὰ παιδιά μας καὶ νὰ τὰ παιδαγωγοῦμε, σύμφωνα μὲ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.

Νὰ τοὺς δίνουμε πάντα ἐμεῖς πρῶτοι τὸ καλὸ παράδειγμα καὶ νὰ τὰ συνηθίσουμε ἀπὸ μικρὰ στὴν μελέτη τῶν θείων Γραφῶν¹.

***

Μέχρι πότε θὰ εἴμαστε κάτω ἀπὸ τὸ σαρκικὸ φρόνημα; Μέχρι πότε θὰ σκύβουμε καὶ θὰ ἐπικεντρώνουμε ὅλο τὸ ἐνδιαφέρον μας πάνω στὰ γήινα πράγματα;

Ὅταν πρόκειται, γιὰ τὴν φροντίδα τῆς ἀνατροφῆς καὶ τὴν παιδαγωγία τῶν παιδιῶν μας, ἂς παίρνουν ὅλα τὰ ἄλλα δεύτερη θέση καὶ σημασία.

 Ἂν τὸ παιδὶ διδαχτεῖ ἀπὸ μικρὸ νὰ σκέπτεται μὲ σωστὸ τρόπο, τότε ἔχει ἤδη ἀποκτήσει μεγάλο πλοῦτο καὶ δόξα.

Δὲν θὰ ἔχεις κατορθώσει τίποτα τὸ σπουδαῖο, ἂν ἔχεις μάθει τὸ παιδί σου κάποια τέχνη ἢ τὴν ἀρχαία φιλοσοφία, μὲ τὴν ὁποῖα θὰ κερδίσει ἐνδεχομένως χρήματα. Τὸ σπουδαῖο θὰ εἶναι ἂν τὸ ἔχεις διδάξει τὴν τέχνη νὰ περιφρονεῖ τὰ χρήματα. Ἂν θέλεις νὰ τὸ κάνεις πλούσιο, ἔτσι νὰ τὸ κάνεις. Γιατὶ πλούσιος δὲν εἶναι ὅποιος ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ πολλὰ χρήματα ἢ ἐκεῖνος ποὺ ἔχει ὅλα τὰ ἀγαθά, ἀλλὰ ἐκεῖνος ποὺ δὲν ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ τίποτα. Αὐτὸ νὰ διδάξεις τὸ παιδί σου. Αὐτὸ νὰ τοῦ μάθεις. Αὐτὸς εἶναι ὁ μεγαλύτερος πλοῦτος.

Μὴν κοιτάζεις, πῶς θὰ τὸ κάνεις νὰ προκόψει -μὲ τὴν ἔννοια βέβαια, ποὺ τὸ κοσμικὸ φρόνημα θεωρεῖ τὴν προκοπὴ- γιατὶ ἔτσι θὰ τὸ καταντήσεις φιλόδοξο. Φρόντισε καλύτερα νὰ τοῦ μάθεις πῶς νὰ περιφρονεῖ, σὲ τούτη ἐδῶ τὴ ζωή, τὴν ἀνθρώπινη δόξα. Ἔτσι μπορεῖ νὰ γίνει καὶ πιὸ ἔνδοξος καὶ πιὸ σπουδαῖος.

Αὐτὰ εἶναι πράγματα, ποὺ εἶναι εὔκολα καὶ εἶναι δυνατὸν νὰ γίνουν ἐξ ἴσου, καὶ ἀπὸ τὸν πλούσιο καὶ ἀπὸ τὸ φτωχό. Αὐτὰ δὲν τὰ διδάσκεται κανεὶς ἀπὸ δάσκαλο, οὔτε τοῦ τὰ μαθαίνει καμμιὰ τέχνη. Αὐτὰ εἶναι πράγματα ποὺ τὰ μαθαίνει κανεὶς ζώντας σύμφωνα μὲ τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ. Συνέχεια →

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Σ. ΚΡΟΥΣΤΑΛΑΚΗ

Εἰσαγωγικά

Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, «ὁ μέγας διδάσκαλος τῆς οἰκουμένης», προβάλλει στην ἱστορία τῆς Παιδαγωγικῆς ὡς ἐπιφανής παιδαγωγός καί ψυχολόγος τοῦ ἀνθρώπου⁽¹⁾. Ἀνήκει στή χορεία τῶν θεμελιωτῶν τῆς Χριστιανικῆς Παιδαγωγικῆς. Μέ τή διδασκαλία του γιά τήν ἀγωγή τοῦ ἀνθρώπου ὁροθέτησε ἕνα ὁλοκληρωμένο παιδαγωγικό σύστημα. Τοῦτο μποροῦσε, λόγῳ τῆς ἀνθρωπολογικῆς, ψυχοπαιδαγωγικῆς και πνευματικῆς του θεμελίωσης, νά ἀντιμετωπίζη ὄχι μόνο τά προβλήματα τῆς ἀγωγῆς τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ἀλλά νά διαφωτίση καί ζητήματα διαπαιδαγώγησης τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου. Ἡ παιδαγωγική τοῦ Χρυσοστόμου ἔχει χαρακτήρα διαχρονικό καί ἐπίκαιρο.

Κάθε παιδαγωγικό σύστημα εἶναι δημιούργημα τῆς ἐποχῆς, στήν ὁποία ἔζησε ὁ παιδαγωγός πού τό συγκρότησε καί ἀπό τήν ὁποία ἐνεπνεύσθη τήν παιδαγωγική θεωρία πού τό διέπει. Ἡ παιδαγωγική τοῦ Χρυσοστόμου στοιχεῖ στίς ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐποχῆς του καί ἀντανακλᾶ τήν ὅλη πνευματική καί πολιτισμική της ἀτμόσφαιρα. Ἡ περίοδος, στήν ὁποία ἔζησε (344/354 – 407), 4^ος μ.Χ. αἰώνας, χαρακτηρί-ζεται ἀπό τούς ἱστορικούς ὡς ἐποχή μεγάλων κοινωνικῶν, πολιτικῶν καί πνευματικῶν ζυμώσεων, ὡς περίοδος κοσμογονικῶν ἐξελίξεων στό ἀχανές κράτος τῆς Ρώμης καί ἰδιαίτερα στήν περιοχή τῆς Μεσογείου. Ἡ μετακίνηση καί ἡ πολεμική σύγκρουση διαφόρων λαῶν, ἡ ἔντονη πνευματική ἀνησυχία, ἡ ἠθική κατάπτωση τοῦ Χριστιανικοῦ κόσμου καί ταυτόχρονα οἱ ἀναγεννητικές τάσεις στούς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ ἀνάπτυξη τοῦ μοναχικοῦ ἰδεώδους ἀπηχοῦν ἐσώτερες κοινωνικές καί πολιτισμικές ἀλλαγές τῆς ἐποχῆς ἐκείνης.

Στή διδασκαλία του ὁ ἱερός Χρυσόστομος προβάλλει καί σκιαγραφεῖ ἔντονα τίς ἀρνητικές πλευρές τῆς τότε χριστιανικῆς κοινωνίας καί μελετᾶ τό ὑπόστρωμα μιᾶς ὁσημέραι αὐξανόμενης θρησκευτικῆς παθογένειας⁽²⁾.

Ἐκείνη τήν κρίσιμη ἐποχή ἡ χριστιανική διδασκαλία εἶχε μεγάλη ἀπήχηση στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων καί ἰδιαιτέρως στά εὐρύτερα λαϊκά στρώματα. Θέματα σημαντικά καί ταυτόχρονα ἑλκυστικά, πού προέβαλλε ἡ χριστιανική παιδεία, ὅπως ἐκεῖνα γιά τήν μοναδική ἀξία τῆς ψυχῆς καί τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀνθρώπου, γιά τίς ἀδελφικές σχέσεις μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, γιά τίς ἰσότιμες σχέσεις τοῦ ἄνδρα καί τῆς γυναίκας ἔναντι τοῦ Θεοῦ, γιά τή δύναμη τῆς παιδαγωγικῆς λειτουργίας τῆς οἰκογένειας, γιά τή μεγάλη σημασία τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν, ὅλα αὐτά τά ζητήματα, μέσω τῆς διδασκαλίας, ἀνεμόρφωσαν σταδιακά τήν κοινωνία τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ἡ δυναμική αὐτή τῆς κοινωνικῆς παιδείας διεπότισε ὅλους σχεδόν τούς τομεῖς τῆς δημόσιας καί τῆς ἰδιωτικῆς δραστηριότητας·  τή νομοθεσία, τή διοίκηση, τά ἤθη καί τά ἔθιμα, τήν ἐκπαίδευση τῶν νέων.  Συνέχεια →

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Σ. ΚΡΟΥΣΤΑΛΑΚΗ

Ἡ ψυχή μας, μιά «ἀπέραντη στέππα τοῦ πιό τρομεροῦ χειμώνα», ὅπως λέει χαρακτηριστικά ὁ Ἐλύτης («Μαρία Νεφέλη»), ἔπαψε νά δημιουργῆ πνευματικό πολιτισμό στίς μέρες μας. Ὅ,τι ἐλάχιστο ἀπέμεινε «φυέν ἐξηράνθη διά τό μή ἔχειν ἰκμάδα» (Λουκᾶ 8, 6).

Ἡ ἀπουσία τῆς πνευματικῆς ἰκμάδας κάνει τή ζωή μας μίζερη, χωρίς ὄνειρο. Νεκρώνει τή ζωτικότητα τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς κυρίως τῶν νέων ἀνθρώπων πού δέν μποροῦν πιά νά καθορίζουν μέ σαφήνεια, βάσει ἀξιῶν, τόν τρόπο τῆς ζωῆς καί τῆς σκέψης τους καί νά θέτουν ὑψηλούς πνευματικούς καί ἠθικούς στόχους, γιά τούς ὁποίους νά ἀγωνίζωνται.

Ἕνας ἀπό τούς πιό σημαντικούς παράγοντες τῆς πνευματικῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, φορέας καί δημιουργός ἀξιῶν καί προτύπων ζωῆς εἶναι τό σχολεῖο. Τό σχολεῖο καί ἡ οἰκογένεια, δύο ὑπερσυστήματα τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου, ἀπό τή φύση τους, μποροῦν νά παράγουν πνευματικό πολιτισμό. Πολλοί ὅμως, τόν τελευταῖο καιρό, μιλοῦν γιά τό «θάνατο» τῆς οἰκογένειας, ἐνῶ ἄλλοι ὑπογραμμίζουν τά αἴτια τῆς κρίσης στήν οἰκογένεια καί τό γάμο. Ἄλλοι, τέλος, οἱ περισσότεροι, διαπιστώνουν μέ ἀγωνία τήν ἔκταση τῆς ἀλλοτρίωσης καί τῆς ἀντιπνευματικότητας τῆς ἐποχῆς μας.

Τό σχολεῖο, ἀπό τήν ἄλλη μεριά, ὅπως πολλοί θεωρητικοί τῆς παιδείας διαπιστώνουν, εἶναι κι’ αὐτό νεκρό σήμερα. Τό σχολεῖο ποτέ δέ μίλησε «γιά τή ζωή μέ τή ζωή», παρά τούς φιλόδοξους ὁραματισμούς τῶν μεγάλων παιδαγωγῶν τοῦ αἰώνα πού πέρασε.

Ὡστόσο, μέσα σ’ αὐτή τήν κρίση καί τή δοκιμασία, τό σχολεῖο εἶναι δυνατόν νά παρουσιάση στίς μέρες μας μία ἄλλη ὄψη, δημιουργική, ἐλπιδοφόρα, ὑπό τήν προϋπόθεση ὅμως ὅτι ὁ δάσκαλος, θεμελιώδους σημασίας παράγων στήν παιδευτική διαδικασία, θά λειτουργήση σ’ αυτό τό «πανηγύρι τῆς ψυχῆς» πού λέγεται παιδεία (Σωκράτης, Στοβαίος ΙΙ, 31, 44) ὡς πραγματικός παιδαγωγός, ὡς φορέας καί μυσταγωγός τῆς πνευματικῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Συνέχεια →

 Ἁγίου Λουκᾶ Κριμαίας

Οὐδείς ἐστιν ὃς ἀφῆκεν οἰκίαν ἢ ἀδελφοὺς ἢ ἀδελφὰς ἢ πατέρα ἢ μητέρα ἢ γυναῖκα ἢ τέκνα ἢ ἀγροὺς ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ ἕνεκεν τοῦ εὐαγγελίου, 30 ἐὰν μὴ λάβῃ ἑκατονταπλασίονα νῦν ἐν τῷ καιρῷ τούτῳ οἰκίας καὶ ἀδελφοὺς καὶ ἀδελφὰς καὶ πατέρα καὶ μητέρα καὶ τέκνα καὶ ἀγροὺς μετὰ διωγμῶν, καὶ ἐν τῷ αἰῶνι τῷ ἐρχομένῳ ζωὴν αἰώνιον.». (Μάρκ. 10, 29-30).

Εἶναι ἀψευδὴς αὐτὸς ὁ λόγος τοῦ Κυρίου. Σᾶς βεβαιώνω ὅτι, ὅταν ἄφησα τὰ παιδιά μου καὶ τὰ ἐμπιστεύτηκα στὸν Θεό, Ἐκεῖνος τὰ φρόντισε. Τὰ παιδιὰ μεγάλωσαν σωστὰ καὶ νομίζω ὅτι ἐγὼ δὲν θὰ μποροῦσα νὰ τὰ φροντίσω τόσο καλά. Καὶ ὁ Κύριός μου ἔδωσε ἑκατὸ φορὲς περισσότερα παιδιά. Μοῦ ἔδωσε ὅλους ἐσᾶς. Μοῦ ἔδωσε τὶς καρδιὲς σας διότι γνωρίζω πόσο μὲ ἀγαπᾶτε καὶ ἐγὼ ἀνταποκρίνομαι στὴν ἀγάπη σας μὲ τὴ δική μου θερμὴ ἀγάπη. Τόσο πολλὰ παιδιά μου ἔδωσε ὁ Θεός!…

Καὶ τὰ δικά σας παιδιὰ πρέπει νὰ εἶναι μορφωμένα. Μόνο νὰ μὴν περιορίζεται ἡ μόρφωση καὶ ἡ ἀγωγή τους στὴν ἔξωθεν σοφία, στὴν σοφία αὐτοῦ τοῦ κόσμου. Νὰ μαθαίνουν ταυτόχρονα τὴν ἄνωθεν σοφία καὶ τὴν ἀνώτατη ἀλήθεια. Νὰ μαθαίνουν τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ καὶ τὶς ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ, νὰ μαθαίνουν τὴν εὐλάβεια, πῶς νὰ ἔχουν πάντα τὴν μνήμη τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν σωστὴ χριστιανικὴ ὁδό. Μόνο τότε δὲν θὰ χαθοῦν τὰ παιδιά σας στὶς ὁδοὺς τῆς ἀνθρώπινης σοφίας, μόνο τότε πάνω ἀπ’ ὅλα θὰ ἔχουν πάντα τὴν χριστιανικὴ σοφία, τὴν γνώση τοῦ Θεοῦ. Μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο λοιπὸν πρέπει νὰ διαπαιδαγωγοῦμε τὰ παιδιά μας.

Θὰ δώσετε λόγο ἐνώπιόν τοῦ Θεοῦ γιὰ τὰ κακὰ παραδείγματα πού δίνετε στὰ παιδιά σας, γιὰ τοὺς καυγάδες πού γίνονται μπροστὰ στὰ μάτια τους, γιὰ τὶς φλυαρίες πού ἀκοῦνε νὰ λέτε. Ἂν ἐσεῖς οἱ ἴδιοι τὸ κάνετε αὐτὸ τότε τὰ παιδιὰ σας τί μποροῦν νὰ μάθουν ἀπό σᾶς;

Ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων πρέπει νὰ ἀρχίζουμε τὴν ἀγωγή, διότι μόνο σὲ πολὺ μικρὴ ἡλικία τὰ παιδιὰ ἀποδέχονται μὲ εὐκολία νουθεσίες καὶ προτροπές. Ἡ ψυχὴ τους εἶναι σὰν τὸ κερὶ μαλακὴ ὅπου κάθε δικός σας λόγος ἡ πράξη μένουν, καὶ τὰ καλὰ καὶ τὰ ἄσχημα παραδείγματα, λόγος ἀγαθὸς ἡ αἰσχρός. Συνέχεια →

Ο ΛΙΒΑΣ ΤΗΣ ΦΙΛΗΔΟΝΙΑΣ

Ἕνας ἄνεμος, πού λέγεται λίβας, εἶναι ἀφόρητα ζεστός καί καταστρεπτικός. Ὅπου φυσήξει, ξεραίνονται ὅλα τά φυτά στά χωράφια καί στούς κήπους. Τά χοντρά καί σκληρά ἀγκάθια ὅμως δέν παθαίνουν τίποτα. Ὁ λίβας καταστρέφει μόνο τά ὠφέλιμα φυτά, πού οἱ καρποί τους χρησιμεύουν σάν τροφή στούς ἀνθρώπους καί στά ζῶα.

Ὁ καταλυτικός καί θανατηφόρος αὐτός ἄνεμος μοιάζει μέ μιά ἀπό τίς πιό ὀλέθριες τάσεις τῆς ἐποχῆς μας, πού σάν τό λίβα ξεραίνει καί ἐξαφανίζει ἀπό τή ζωή τῶν ἀνθρώπων τούς καρπούς τῶν ἀρετῶν. Εἶναι οἱ σαρκικές ἐπιθυμίες καί τά σαρκικά πάθη.

Αὐτό εἶναι τό μεγαλύτερο κακό τῆς ἐποχῆς μας. Διαλύει οἰκογένειες, ἐκθέτει ἄντρες καί γυναῖκες, ὁδηγεῖ στόν κατήφορο τούς νέους, ἀφήνει τή φαρμακερή πνοή του στά μικρά παιδιά. Καί τίποτα δέν φαίνεται ἱκανό νά σταματήσει τήν ὀλέθρια ἐπίδρασή του!

Γιά τό λόγο αὐτό ἔχουμε μεγαλύτερη ὑποχρέωση νά παρακινήσουμε ἐσᾶς, τούς γονεῖς, ὥστε μέ τή φροντίδα σας ἡ καί τήν αὐστηρότητά σας, νά προφυλάξετε τά παιδιά σας ἀπό τό καταστρεπτικό αὐτό μόλυσμα.

Πόσο ὑπέροχη ὕπαρξη βγῆκε ἀπό τά χέρια τοῦ Δημιουργοῦ ὁ ἄνθρωπος! Ἡ ψυχή του ἔχει τή σφραγίδα τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά καί τό σῶμα του βρίσκεται στήν πιό ψηλή βαθμίδα τοῦ ζωικοῦ κόσμου.

Σύμφωνα μέ τήν τάξη τῆς Δημιουργίας, ἡ ψυχή πρέπει νά ἡγεμονεύει πάνω στό σῶμα. Ἔτσι συνέβαινε πράγματι στήν ἀρχή: Ὅταν ἡ ψυχή τοῦ ἄνθρωπου ὑπάκουε στό Θεό, τό σῶμα ἦταν ὑποταγμένο στήν ψυχή, χωρίς νά τήν ἐπιβαρύνει ἤ νά τήν ἐκθέτει σέ πειρασμούς.

Ἄλλη τροπή ὅμως πῆραν τά πράγματα μετά τήν πτώση. Ἡ ψυχή τοῦ ἄνθρωπου ἐπαναστάτησε ἐνάντια στό Θεό. Ἔτσι καί τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου ἐπαναστάτησε ἐνάντια στό πνεῦμα, ἐνάντια στήν ψυχή.

Σάν ἀποτέλεσμα τῆς δίκαιης τιμωρίας, ἡ ροπή τῶν αἰσθήσεων πρός τό πονηρό καί οἱ σαρκικές ἐπιθυμίες ἄρχισαν ν’ ἀσκοῦν τυραννία πάνω στίς πνευματικές ἐπιδιώξεις τοῦ ἀνθρώπου, ἀπαιτώντας τήν πλήρη ὑποταγή καί ὑποδούλωσή του σ’ αὐτές. Ἔτσι ἐμφανίστηκε στόν ἄνθρωπο ἡ τάση νά κάνει ὅ,τι ἱκανοποιεῖ τίς αἰσθήσεις του. Ὁ ἄνθρωπος ἔγινε σαρκικός. Συνέχεια →

Most Rev. Fr.Anthony Bloom

Ὁ τρόπος ἀντιμετώπισης τοῦ δικοῦ μας θανάτου διαφοροποιεῖται στὸν καθένα μας ἀνάλογα μὲ τὴν ἡλικία καὶ τὶς περιστάσεις. Σκεφτεῖτε τὰ παιδιὰ ποὺ ἀκοῦν τὴ λέξη «θάνατος» καὶ εἴτε ἔχουν μιὰ ἀσαφῆ ἰδέα γι’ αὐτόν, εἴτε ἴσως ἔχουν χάσει ἕναν ἤ καὶ τοὺς δύο γονεῖς τους, καὶ πενθοῦν μέσα στὴν μοναξιά: ἡ ἀπώλεια εἶναι ποὺ χαρακτηρίζει τὴν ἀντίληψή τους γιὰ τὸ θάνατο, ὄχι ὁ ἴδιος ὁ θάνατος.

Τὰ περισσότερα παιδιὰ -τὰ περισσότερα ἀγόρια σίγουρα- ἔχουν παίξει, σὲ κάποιες φάσεις τῆς ζωῆς τους, παιχνίδια πολέμου: «Σὲ πυροβόλησα. Εἶσαι πεθαμένος. Πέσε κάτω.» Καὶ τὸ παιδὶ ξαπλώνει κάτω κι ἐκείνη τὴ στιγμὴ γνωρίζει συναισθηματικά, ἀλλὰ μέσα στὴν ἀσφάλεια τοῦ παιχνιδιοῦ, ὅτι εἶναι νεκρό, πρᾶγμα ποὺ σημαίνει πὼς δὲν ἔχει δικαίωμα νὰ παίξει, νὰ τρέξει ἤ νὰ κινηθεῖ. Πρέπει νὰ μείνει ξαπλωμένο μ’ ἕνα συγκεκριμένο τρόπο. Ἡ ζωὴ συνεχίζεται τριγύρω του, ἀλλὰ ἐκεῖνο δὲν ἀποτελεῖ πιὰ μέρος της, μέχρι τὴ στιγμὴ ποὺ αὐτὸ τοῦ φαίνεται πιὰ πολύ, καὶ πετάγεται πάνω λέγοντας: «Βαρέθηκα νὰ εἶμαι πεθαμένος. Σειρά σου τώρα».

Αὐτὴ εἶναι πολὺ σημαντικὴ ἐμπειρία, διότι τὸ παιδὶ μέσα ἀπ’ αὐτὴ ἀνακαλύπτει ὅτι μπορεῖ νὰ εἶναι ξένο πρὸς τὴ ζωή· κι ὡστόσο, ὅλο αὐτὸ εἶναι ἕνα παιχνίδι καὶ διαθέτει τὴν ἀσφάλεια ποὺ τὰ παιχνίδια διαθέτουν. Μπορεῖ νὰ τελειώσει ἀνὰ πάσα ὥρα καὶ στιγμὴ μὲ ἀμοιβαία συμφωνία, ἀλλὰ τὸ παιδὶ ὅλο καὶ κάτι θὰ ἔχει διδαχθεῖ. Θυμᾶμαι πρὶν πολλὰ χρόνια, ἕνα ὑπερβολικὰ εὐαίσθητο παιδὶ σὲ κάποια ἀπὸ τὶς κατασκηνώσεις μας, τὸ ὁποῖο βίωνε τὸ παιχνίδι αὐτὸ μὲ τέτοια ἔνταση ποὺ δὲν τὸ ἄντεχε.

Ἔτσι ἔπαιξα ἕνα ὁλόκληρο παιχνίδι μαζί του, ὥστε μέσα ἀπὸ τὸ κρυφτὸ καὶ τὸ κυνηγητὸ τοῦ πολεμικοῦ παιχνιδιοῦ, νὰ μπορέσει νὰ εἰσέλθει μέσα σ’ αὐτὴ τὴν ἐμπειρία. Γι’ αὐτόν, δὲν ἦταν παιχνίδι· ἦταν πολὺ ἀληθινό.

Ἡ εἰσαγωγὴ ἑνὸς παιδιοῦ στὸ ζήτημα τοῦ θανάτου μπορεῖ νὰ γίνει μὲ τρόπο τερατώδη καὶ νὰ τὸ ὁδηγήσει στὴ νοσηρότητα, ἡ ἀντιθέτως μπορεῖ νὰ γίνει μὲ τρόπο σωστὸ καὶ ὑγιῆ. Τὸ παράδειγμα ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἀληθινό, ὄχι φανταστικό. Μία ἡλικιωμένη κυρία, πολυαγαπημένη γιαγιά, πέθανε μετὰ ἀπὸ μακροχρόνια καὶ ὀδυνηρὴ ἀσθένεια.

Μὲ κάλεσαν νὰ ἔρθω στὸ σπίτι καὶ ὅταν κατέφθασα, διαπίστωσα πὼς τὰ παιδιὰ εἶχαν ἀπομακρυνθεῖ. Οἱ γονεῖς μου ἐξήγησαν: «Δὲν θὰ μπορούσαμε νὰ ἐπιτρέψουμε στὰ παιδιὰ νὰ μείνουν σ’ ἕνα σπίτι ὅπου ὑπάρχει νεκρός». «Γιατί ὄχι;» τοὺς ρώτησα. «Διότι γνωρίζουν τί σημαίνει θάνατος», ἀποκρίθηκαν. «Καὶ τί σημαίνει θάνατος;», ξαναρώτησα. «Εἶδαν στὸν κῆπο τὶς προάλλες ἕνα κουνέλι κομματιασμένο ἀπὸ τὶς γάτες· ἑπομένως γνωρίζουν τί εἶναι ὁ θάνατος».

Ἀντεῖπα λοιπὸν πὼς ἂν αὐτὴ ἦταν ἡ εἰκόνα τοῦ θανάτου ποὺ εἶχαν τὰ παιδιά, τότε ἦταν καταδικασμένα γιὰ πάντα νὰ κατακλύζονται ἀπὸ μιὰ αἴσθηση τρόμου, κάθε φορὰ ποὺ θὰ ἀκοῦν τὴν λέξη «θάνατος», κάθε φορὰ ποὺ θὰ παρακολουθοῦν ἕνα μνημόσυνο, κάθε φορὰ ποὺ θὰ βλέπουν ἕνα φέρετρο – ἀνείπωτος τρόμος κρυμμένος σ’ ἕνα ξύλινο κουτί. Συνέχεια →

Γεωργίου Κρουσταλλάκη

Ἡ «Φιλοκαλική Ἀναγέννηση» τοῦ 18ου καί 19ου αἰώνα ἀποτελεῖ φυσική συνέχεια τῆς «ἡσυχαστικῆς κίνησης» τοῦ 14ου αἰώνα. Καί τά δύο αὐτά πνευματικά ρεύματα διακρίνονταν ἀπό μία ἔντονη παιδευτική τάση. Ἰδιαιτέρως ὅμως ἐπισημαίνουμε τή χαρακτηριστική παιδαγωγική διάσταση τῆς Φιλοκαλικῆς πνευματικῆς κίνησης. Ἡ κίνηση αὐτή ἀπηχεῖ μία περί ζωῆς, ἱστορικότητας καί κοσμολογικῆς πραγματικότητας ἀντίληψη ἐκ διαμέτρου ἀντίθετη πρός τά ὀρθολογικά σχήματα τῶν «νεωτεριστῶν» φιλοσόφων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Γιά τό λόγο αὐτό ἡ «Φιλοκαλική Ἀναγέννηση» θεωρεῖται ὡς μία «γνήσια συνέχεια καί ἀνανέωση τῆς ζωντανῆς πατερικῆς παράδοσης», μέσω τῆς ὁποίας προβάλλονται οἱ Ἅγιοι καί οἱ μάρτυρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς μοναδικά παιδαγωγικά πρότυπα Ζωῆς, πού εἶναι δυνατόν νά φωτίζουν τήν πνευματική πορεία τοῦ ἀνθρώπου καί νά ὁδηγοῦν αὐτόν σέ πραγματική ἀναγέννηση. Τά πατερικά αὐτά πρότυπα εἶναι ὁλοκληρωμένες προσωπικότητες πού διακρίνονται γιά τήν ἔνθεη σοφία καί τήν ἁγιοπνευματική τους ἐμπειρία.

Συνέχεια →

Μέρος Z΄

Εἴπαμε ὅτι οἱ γονεῖς, στήν πάλη τους μέ τίς κακές ροπές τῶν παιδιῶν τους, πρέπει πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα νά φροντίσουν γιά τό ξερίζωμα τοῦ βασικοῦ ἐλαττώματος τοῦ κάθε παιδιοῦ. Καί τό πιό συνηθισμένο εἶναι ὁ ἐγωισμός.

Τί θά κάνουμε λοιπόν, ὅταν διακρίνουμε στήν παιδική ψυχή τό πρῶτο φύτρο τοῦ φοβεροῦ αὐτοῦ πάθους; Πῶς θά καλλιεργήσουμε ἐκεῖ τήν ἀντίθετη ἀρετή, τή μετριοφροσύνη καί τήν ταπείνωση;Ἡ σεμνότητα καί ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι ἀρετές φυσικές στό παιδάκι, ἐπειδή ἔχει πάντοτε ἀνάγκη ἀπό τή βοήθεια τῶν ἄλλων. Ἔτσι, ὁ ἐγωισμός καί ἡ ὑπερηφάνεια, ἄν ἐμφανιστοῦν, εἶναι συνέπειες τῆς κακῆς ἀγωγῆς καί τῆς κακῆς ἐξελίξεως τῆς φιλοδοξίας, πού εἶναι ἔμφυτη στόν κάθε ἄνθρωπο.

Ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος, γιά νά δείξει στούς μαθητές Του μέ τρόπο παραστατικό τό ὑπόδειγμα τῆς ἀληθινῆς ταπεινοφροσύνης, ἔβαλε μπροστά τους ἕνα μικρό παιδί καί εἶπε: «Ὅστις οὖν ταπεινώσει ἑαυτόν ὡς τό παιδίον τοῦτο, οὗτός ἐστιν ὁ μείζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 18:4).

Κι ὅμως! Δυστυχῶς, πολλές φορές συναντᾶμε καί στά παιδιά τή μιά ἤ τήν ἄλλη ἀπό τίς ποικίλες μορφές τοῦ ἐγωισμοῦ, σά συνέπεια συνήθως τῆς κακῆς ἀγωγῆς. Συνέχεια →

INTRODUCTION

Christian education or teaching is also known in our Church History with the word “Catechism” which is the instruction of individuals in the faith and tradition of the Orthodox Church. The catechetical work was, from the beginning of Church life, one of the main duties of the Church itself. The Church had to teach her members (adults and children) as a mother teaches her children the art of life.

Catechumens were named those people who were instructed in Christian faith and were prepared for baptism and the full participation in Church life. Still we have in our Church this instruction, the catechism, not only for those who are going to be baptized, but this teaching tradition of the Church helps us, the Christians, to know deeper our faith and to live the real Spiritual life in the Church. So the Orthodox faith is handed down from generation to generation through teaching. Parents, clergy and teachers do this teaching and are called Catechists and they have to work hard to continue the same tradition. A catechist is called to be a vehicle of the Holy Spirit. He does not say his own thoughts, his own ideas, and his own points of view. He expresses what Jesus Christ teaches. He is open to accept what Holy Spirit says, because He is the source of all wisdom and goodness.

The Orthodox teaching always stresses the spiritual messages of the Holy Bible, the doctrinal truths expressed through Church Tradition, the biblical texts and the Church Fathers’ teaching. Especially the Orthodox Liturgical services and the Feasts are always “training school” for the believers, and the source for a genuine instruction. We, today, are heirs of such teaching tradition and try to keep this experience of Christian education more than 2000 years.

Here in our attempts to assist catechists in their teaching work we prepared and present this series of material with subjects concerning the “Orthodox Christian Catechesis” as an effort of the whole Community in the Orthodox Parishes.

For this work the catechists dealing with teaching adults and young children can find more help in the subjects of the manuals: “Material for Mothers Unions’ Meetings” and “Teaching subjects on Orthodox Christian Life”. In the present manual we are dealing with the catechetical work in the Parishes, put some stress on the children’s Christian guidance and on the personality and the work that a catechist does. He can use the materials of these manuals according to the age of people he has in front of him.

E.G

Συνέχεια →