Ἡ χαρὰ στὴν Παλαιὰ Διαθήκη

Γεωργίου Π. Πατρώνου

Ἡ βασικὴ αὐτὴ ἔννοια, ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι τελικὰ ὁ μεγάλος «δοτὴρ» καὶ χορηγός τῆς χαρᾶς στὸν ἄνθρωπο, βρίσκεται ἰδιαίτερα ἀναπτυγμένη στὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Καὶ μάλιστα σχετίζεται ἄμεσα ἐκεῖ καὶ μὲ τὴ λατρεία τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ (Δευτ. 16, 14· Ψαλμ. 100, 2). Ἡ σύνδεση αὐτὴ τῆς χαρᾶς μὲ τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ στὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου, κάνει τὴ χαρὰ νὰ μὴ θεωρεῖται σὰν ἕνα ἁπλὸ ἐσωτερικὸ αἴσθημα ἀλλὰ σὰν ἕνα καθολικὸ γεγονὸς ποὺ δείχνει τὴ στάση τοῦ ἀνθρώπου μέσα στὴν προσωπική του ἱστορία.

Οἱ σωτηριολογικὲς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ κύρια πηγὴ χαρᾶς γιὰ τὸν πιστὸ ἄνθρωπο. Ἡ πεποίθηση ὅτι ὁ Θεὸς «κατασκηνώνει» μεταξὺ τῶν πιστῶν Του καὶ γίνεται «ἀσπίδα» τῶν δικαίων, φέρνει ἀσφαλῶς μαζὶ μὲ τὴν ἐλπίδα εὐφροσύνη καὶ χαρὰ (Ψαλμ. 5, 11—12). Ὁ ψαλμωδὸς θὰ ἐκφράσει ἔντονα αὐτὴ τὴ σωτηριολογικὴ αἴσθηση καὶ ἐμπειρία· «… διηγήσομαι πάντα τὰ θαυμάσια σου· εὐφρανθήσομαι καὶ ἀγαλλιάσομαι ἐν σοί» (Ψαλμ. 9, 2-3) καὶ «προωρώμην τὸν Κύριον ἐνώπιόν μου διὰ παντός, ὅτι ἐκ δεξιῶν μου ἐστιν, ἵνα μὴ σαλευθῶ. Διὰ τοῦτο ηὐφράνθη ἡ καρδία μου καὶ ἠγαλλιάσατο ἡ γλῶσσα μου, ἔτι δὲ καὶ ἡ σάρξ μου κατασκηνώσει ἐπ' ἐλπίδι, ὅτι οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ἅδην» (Ψαλμ. 15, 8-10).

Ἔτσι βλέπουμε, ὅτι στὴν Παλαιὰ Διαθήκη ἡ ἐμπειρία ἡ σωτηριολογικὴ καὶ ἡ ἔκφραση τῆς χαρᾶς εἶναι στενὰ συνδεδεμένα. Δείχνουν τὴ διάθεση τοῦ πιστοῦ καὶ δίκαιου ἀνθρώπου ποὺ ἔχει στηρίξει τὴν ἐλπίδα του στὸ Θεό, εὐφραίνεται καὶ χαίρεται γιὰ τὶς σωτήριες ἐπεμβάσεις Του.

Αὐτὴ ὅμως ἡ αἴσθηση τῆς σωτηριολογικῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ κατανοεῖται ἀπὸ τοὺς ἱεροὺς συγγραφεῖς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης περισσότερο σὲ μία ἱστορικὴ καὶ κοινωνικὴ ἔννοια παρὰ πνευματικὴ καὶ ἐσωτερική, ὅπως τὴν κατανοοῦμε σήμερα ἐμεῖς. Καὶ στὸ σημεῖο αὐτὸ ἡ Π. Διαθήκη εἶναι συνεπὴς στὴν ἱστορικὴ καὶ κοινωνική της προοπτική. Οἱ συγκεκριμένες ἱστορικὲς ἐπεμβάσεις τοῦ Θεοῦ στὴ ζωὴ καὶ στὴν ἱστορία τοῦ Ἰσραὴλ εἶναι πράγματι οἱ κύριες ἀφορμὲς τῆς χαρᾶς. Στὴν ἱστορικὴ μνήμη τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ κυριαρχοῦν οἱ θαυμαστὲς ἐπεμβάσεις τοῦ Γιαχβέ, καθόλο τὸ μῆκος τῆς ἱστορικῆς του πορείας ἀπὸ τὴ στιγμὴ τῆς μεγάλης ἐξόδου του ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο καὶ ἑξῆς. Ὅλα αὐτὰ δὲ τὰ γεγονότα ἔχουν γίνει πλέον στὴ ζωὴ τοῦ Ἰσραὴλ ἱερὲς τελετουργίες, ἑορτὲς καὶ πανηγύρεις καὶ ἐκφράζουν τὴ βαθειὰ εὐγνωμοσύνη τοῦ λαοῦ γιὰ τὶς σωτήριες ἐπεμβάσεις τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἑορτὴ τοῦ Πάσχα, τῆς Σκηνοπηγίας, τῶν Νουμηνιῶν καὶ τοῦ Ἐξιλασμοῦ δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ ἡ ἀποκορύφωση αὐτῆς τῆς χαρᾶς ποὺ ζεῖ ὁ λαὸς καὶ τὴν ἐκφράζει στὴν ἱστορία του μὲ λατρευτικὲς καὶ τελετουργικὲς πράξεις. Ἡ χαρὰ ποὺ ἐκφράζεται μέσα στὴ λατρεία δείχνει ἀσφαλῶς πολὺ ἔντονα τὴν ἰδιαίτερη θρησκευτικὴ σημασία της ποὺ ἔχει μέσα στὴν Π. Διαθήκη.

Αὐτὴ ὅμως ἡ θρησκευτικὴ ἔννοια τῆς χαρᾶς ἔχει στὴν Π. Διαθήκη καὶ μία ἔντονη κοινωνικὴ σημασία. Ἡ θρησκευτικότητα ἐδῶ ἔχει διαποτίσει καὶ πλουτίσει τὴν καθημερινὴ κοινωνικὴ ἐμπειρία καὶ εἶναι μία ἔνδειξη πὼς ἱστορία καὶ σωτηρία συνυπάρχουν στὴ ζωὴ ἑνὸς λαοῦ ποὺ εἶναι «λαὸς τοῦ Θεοῦ». Καὶ ἡ μία δὲν νοεῖται χωρὶς τὴν ἄλλη. Αὐτὸ σημαίνει πὼς ἱστορία τελικὰ εἶναι μία ἱερὴ ἱστορία γιὰ ἕνα λαὸ ποὺ στηρίζει ὄχι μόνο τὶς μεγάλες του ἱστορικὲς ἐμπειρίες στὸ Θεὸ μὲ ἐλπίδα ἀλλὰ καὶ τὶς καθημερινές του πράξεις καὶ ἐνέργειες.

Μέσα σ' αὐτὸ τὸ θρησκευτικὸ —κοινωνικὸ πλαίσιο, οἱ κοινωνικὲς διατάξεις καὶ ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ ὁρίζουν τὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων καὶ ἡ ἐφαρμογὴ τους γίνεται ἀντικείμενο πολλῆς χαρᾶς καὶ εὐφροσύνης (Ψαλμ. 119, 14-16). Ἡ κοινωνικὴ ζωὴ καὶ ἡ κοινωνικὴ συμπεριφορὰ ἀναφέρονται στὸ Θεὸ καὶ γίνονται ἀφορμὲς γιὰ καθημερινὴ χαρά. Εἶναι χαρακτηριστικὸ πὼς τὸ οὐσιαστικό τῆς χαρᾶς χρησιμοποιεῖται εὐρύτατα ἀπὸ τὰ κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅταν αὐτὰ ἀναφέρονται, ἰδιαίτερα μάλιστα, στὶς κοινωνικὲς σχέσεις. Οἱ γιορτὲς μὲ ὅλες τους τὶς ἐκδηλώσεις φέρνουν στὸν ἄνθρωπο χαρὰ (Ψαλμ.33,1-3• 95, 1-298, 4). Ὅμοια ἡ μουσικὴ (Ἰὼβ 21,12· Ἤσ. 23,8), τὰ τραγούδια (Γέν. 31,27) καὶ ὁ χορὸς (Θρῆν. 5,15), εἶναι ἐκφράσεις αὐτῆς τῆς χαρᾶς. Ἀλλὰ καὶ τὰ δεῖπνα καὶ τὸ καλὸ φαγητὸ καὶ τὸ κρασὶ «εὐφραίνουν» τὴν καρδία τοῦ ἀνθρώπου (Ψαλμ. 104,15· Ἐκκλ. 8,15). Μὰ πιὸ πολὺ ἀπ' ὅλα φέρνει χαρὰ ἡ παρουσία τῆς ἀγαπημένης (Ἐκκλ. 9,9· Ἤσ. 62,5), ἡ γέννηση καὶ ἀνατροφὴ τῶν παιδιῶν (Ἱερ. 20,15· Παροιμ. 10,1· 23,24), καθὼς καὶ ἡ χαρὰ ἀπὸ τοὺς καρποὺς τῆς γῆς καὶ τὸ θερισμὸ εἶναι πράγματι πλούσια (Ἤσ. 9,3· Ψαλμ. 126,5).

Ὅλα αὐτὰ φανερώνουν, πὼς ἡ χαρὰ τῶν ἀνθρώπων, ἀπὸ τὶς πιὸ ὑψηλὲς πνευματικὲς ἐμπειρίες μέχρι τὶς κοινὲς καθημερινὲς ἐκδηλώσεις, εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ καὶ ὡς δῶρο πρέπει νὰ τὴν δέχονται οἱ πιστοί. Ἡ ἱκανότητα δὲ νὰ χαίρεται κανεὶς καὶ μὲ τὰ πιὸ ἁπλὰ καὶ γήινα ἀκόμη πράγματα, θεωρεῖται πραγματικὸ «χάρισμα», δοσμένο ἀπὸ τὸν ἀγαθὸ Θεὸ πρὸς τὸν ἄνθρωπο· «ἔγνων ὅτι οὐκ ἔστιν ἀγαθὸν ἐν αὐτοῖς, εἰ μὴ τοῦ εὐφρανθῆναι καὶ τοῦ ποιεῖν ἀγαθὸν ἐν ζωῇ αὐτοῦ. Καὶ γε πᾶς ἄνθρωπος, ὃς φάγεται καὶ πίεται καὶ ἴδη ἀγαθὸν ἐν παντὶ μόχθῳ αὐτοῦ, δόμα Θεοῦ ἐστιν» (Ἐκκλ. 3,13). Ἡ ἀληθινὴ χαρὰ πάντοτε προέρχεται ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ ὁ Θεὸς τελικὰ εἶναι στὴν οὐσία τὸ ἀντικείμενο τῆς χαρᾶς μας (Ψαλμ. 84,2·89,16).

Βοὸζ καὶ Ροὺθ ἡ χαρὰ στὴν Π.Δ.

Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ τὴν κοινωνικὴ καὶ «ἐξωτερικὴ» αὐτὴ χαρὰ ὑπάρχει καὶ ἡ «ἐσωτερικὴ» χαρά. Σ' αὐτὴν τὴν περίπτωση ἡ Παλαιὰ Διαθήκη μιλάει μὲ μία καθαρή «ἐσχατολογικη» ἔννοια καὶ τὴν συσχετίζει μὲ τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Οἱ Ψαλμοὶ καὶ ὁ προφήτης Ἠσαΐας ἰδιαίτερα ἐνδιαφέρονται καὶ γι' αὐτὴ τὴ μορφὴ χαρᾶς. Ἡ ἀναφορὰ εἶναι στὴ σωτηρία τοῦ Ἰσραὴλ ποὺ μὲ κέντρο τὴ Σιών θὰ γίνει ἀφορμὴ νὰ δοξασθεῖ τὰ ὄνομα τοῦ Κυρίου καὶ ἀπὸ τὰ ἔθνη (Ψαλμ. 14,7· Ἤσ. 12,6). Ἐδῶ κυριαρχεῖ ὁ χρονικὸς προσδιορισμὸς «τότε» καὶ μᾶς δείχνει μὲ σαφήνεια τὴν ἐσχατολογικὴ διάσταση τῆς χαρᾶς αὐτῆς· «τότε ἐπλήσθη χαρᾶς τὸ στόμα ἡμῶν καὶ ἡ γλῶσσα ἡμῶν ἀγαλλιάσεως. Τότε ἐροῦσιν ἐν τοῖς ἔθνεσιν ἐμεγάλυνε Κύριος τοῦ ποιῆσαι μετ' αὐτῶν. Ἐμεγάλυνε Κύριος τοῦ ποιῆσαι μεθ' ἡμῶν, ἐγενήθημεν εὐφραινόμενοι» (Ψαλμ, 125,2-3).

Ἀκόμη, ἡ χαρὰ παρουσιάζεται καὶ ὡς «ἀμοιβὴ» στὸ μέλλον γιὰ τοὺς κόπους καὶ τοὺς μόχθους ἐκείνων ποὺ ἐργάζονται σκληρὰ στὸ παρὸν «oἱ σπείροντες ἐν δάκρυσιν ἐν ἀγαλλιάσει θεριοῦσι» (Ψαλμ. 125,5). Τότε «ἐροῦσι τῇ ἡμέρα ἐκείνη· ἰδοὺ ὁ Θεὸς ἡμῶν  ἐφ' ᾧ ἠλπίζομεν καὶ ἠγαλλιώμεθα καὶ σώσει ἡμᾶς» (Ἤσ. 25,9). Στὸ μέλλον ἐναπόκειται ἡ ριζικὴ ἀλλαγὴ τῶν πάντων ποὺ θὰ φέρει καὶ τὴ μεγάλη ἐσχατολογικὴ χαρά· «ἔσται γὰρ ὁ οὐρανὸς καινὸς καὶ ἡ γῆ καινὴ καὶ οὐ μὴ μνησθῶσι τῶν προτέρων, οὐδ' οὐ μὴ ἐπέλθη αὐτῶν ἐπὶ τὴν καρδίαν, ἀλλ' εὐφροσύνην καὶ ἀγαλλίαμα εὑρήσουσιν ἐν αὐτῇ· ὅτι ἰδοὺ ἐγὼ ποιῶ ἀγαλλίαμα Ἱερουσαλὴμ καὶ τὸν λαόν μου εὐφροσύνην. Ἀγαλλιάσομαι ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ καὶ εὐφρανθήσομαι ἐπὶ τῷ λαῷ μου καὶ οὐκέτι μὴ ἀκουσθῆ ἐν αὐτῇ φωνὴ κλαυθμοῦ οὐδὲ φωνὴ κραυγῆς» (Ἤσ. 65,17-19).

Στὸ μέλλον τοποθετεῖται ἡ ἐσχάτη ὥρα τοῦ θερισμοῦ. Φῶς καὶ χαρὰ θὰ εἶναι ἡ τελικὴ πλούσια καρποφορία· «ὁ λαὸς ὁ πορευόμενος ἐν σκότει, ἴδετε φῶς μέγα· οἱ κατοικοῦντες ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου, φῶς λάμψει ἐφ᾿ ὑμᾶς. τὸ πλεῖστον τοῦ λαοῦ, ὃ κατήγαγες ἐν εὐφροσύνῃ σου, καὶ εὐφρανθήσονται ἐνώπιόν σου ὡς οἱ εὐφραινόμενοι ἐν ἀμήτῳ καὶ ὃν τρόπον οἱ διαιρούμενοι σκῦλα.» (Ἤσ. 9,2-3). Γι' αὐτὸ καὶ θεωροῦνται μεγάλης σπουδαιότητας τὰ προφητικὰ ἐκεῖνα χωρία ποὺ καταλήγουν στὴν πρόσκληση τῆς χαρᾶς. Ὁ προφήτης Ἰωήλ, ἀναφερόμενος στὰ ἐσχατολογικὰ γεγονότα, καλεῖ τὴ γῆ τῶν πατέρων σὲ ἔξαρση χαρᾶς· «Θάρσει, γῆ, χαῖρε καὶ εὐφραίνου, ὅτι ἐμεγάλυνε Κύριος τοῦ ποιῆσαι» (Ἰωὴλ 2,21).

Ὅμοια καὶ ὁ προφήτης Σοφονίας καταλήγει τὴν προφητεία του σὲ πρόσκληση δοξολογίας καὶ χαρᾶς· «Χαῖρε σφόδρα, θύγατερ Σιών, κήρυσσε, θύγατερ ῾Ιερουσαλήμ· εὐφραίνου καὶ κατατέρπου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου, θύγατερ ῾Ιερουσαλήμ. 15 περιεῖλε Κύριος τὰ ἀδικήματά σου, λελύτρωταί σε ἐκ χειρὸς ἐχθρῶν σου· βασιλεὺς ᾿Ισραὴλ Κύριος ἐν μέσῳ σου, οὐκ ὄψῃ κακὰ οὐκέτι. 16 ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἐρεῖ Κύριος τῇ ῾Ιερουσαλήμ· θάρσει, Σιών, μὴ παρείσθωσαν αἱ χεῖρές σου· 17 Κύριος ὁ Θεός σου ἐν σοί, δύνατὸς σώσει σε, ἐπάξει ἐπὶ σὲ εὐφροσύνην καὶ καινιεῖ σε ἐν τῇ ἀγαπήσει αὐτοῦ καὶ εὐφρανθήσεται ἐπὶ σὲ ἐν τέρψει ὡς ἐν ἡμέρᾳ ἑορτῆς» (Σοφ. 3,14-17).

Αὐτή ἡ ἐσχατολογικὴ χαρὰ θὰ εἶναι τὸ προνόμιο μόνο τῶν πιστῶν τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν δικαίων. Καὶ ἂν σήμερα ὑπάρχουν φυλὲς καὶ λαοὶ ποὺ χαίρουν μέσα στὴν ἀδικία καὶ στὴν ἀνομία, ὁ Θεὸς «τότε» θὰ ἄρει αὐτὴν τὴ χαρὰ τους (Ὠσηὲ 2,11· πρβλ. Ἴε, 24,25· Ἱερ.16,9). Ἡ χαρὰ τοῦ Ἰσραὴλ θὰ γίνει καὶ χαρὰ τῶν «ἐθνῶν» μόνο ἐσχατολογικὰ μὲ τὴ δίκαιη Κρίση τοῦ Θεοῦ. Τότε «ἐξομολογησάσθωσάν σοι λαοὶ πάντες. Εὐφρανθήτωσαν καὶ ἀγαλλιάσθωσαν ἔθνη, ὅτι κρινεῖς λαοὺς ἐν εὐθύτητι καὶ ἔθνη ἐν τῇ γῆ ὁδηγήσεις» (Ψαλμ.67,4-5).

Ἀπὸ ὅλα αὐτὰ διαπιστώνεται, πὼς ἡ χαρὰ δὲν παραλείπεται νὰ μνημονεύεται εὐκαιριακὰ μέσα στὰ κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Βέβαια δὲν παρατηρεῖται μία ἰδιαίτερη ἔξαρση στὸ θέμα αὐτό, ὅπως παρατηρεῖται στὴν Καινὴ Διαθήκη, ἀλλὰ πάντως βρίσκουμε ἐνδιαφέρουσες θέσεις. Τὸ κείμενο ἐκεῖνο ποὺ δείχνει μία χαρακτηριστικὴ προτίμηση στὸ θέμα τῆς χαρᾶς εἶναι τὸ βιβλίο τῶν Ψαλμῶν, ὅπου παρουσιάζεται συχνὰ ὁ Θεὸς ὡς τὸ ἀντικείμενο τῆς χαρᾶς καὶ ἡ παρουσία Του ὡς ἡ πλέον οὐσιαστικὴ προϋπόθεση γιὰ τὴν ἀνάπτυξη καὶ ἑδραίωσή της μέσα στὴ ζωὴ ἑνὸς πιστοῦ ἀνθρώπου. Ἐδῶ στοὺς Ψαλμοὺς ἡ θρησκευτικὴ χαρὰ βρίσκει τὴν πιὸ ὑψηλὴ καὶ καθαρὴ ἔκφρασή της ἀπὸ ὅλα τὰ κείμενα τῆς Π. Διαθήκης, καὶ ἀσφαλῶς ἀπὸ ὅλα τὰ κείμενα, φιλολογικὰ ἢ θρησκευτικά, τοῦ κόσμου ποὺ περιβάλλει τὴν Κ. Διαθήκη.

Τὰ προφητικὰ κείμενα, ἐπίσης, μνημονεύουν μὲ διάφορες παραλλαγὲς τὸ θέμα τῆς χαρᾶς. Πολλὲς φορὲς βλέπουμε τοὺς Προφῆτες νὰ ἀναφέρονται ἀπευθείας στὴ χαρὰ τῶν πιστῶν, ἄλλες ὅμως δι' ἑνὸς πλάγιου τρόπου σὲ συνδυασμὸ μὲ τὶς θεῖες ἀπειλὲς γιὰ σκληρὴ τιμωρία τῶν ἀπίστων καὶ ἀδίκων. Πράγματι, οἱ Προφῆτες βλέπουν στὸν ὁρίζοντα τοῦ μέλλοντος μία ἀποφασιστικὴ στιγμὴ ποὺ θὰ κρίνει καὶ θὰ διαχωρίσει τὴν ἱστορία στὰ δύο. Στὴν παλιὰ καὶ στὴ νέα ἐποχή. Ἡ χαρὰ καὶ ἡ εὐτυχία τοποθετοῦνται στὴ νέα ἐσχατολογικὴ ἐποχὴ τοῦ μέλλοντος, ἀφοῦ θὰ εἶναι ὁλωσδιόλου νέα καὶ καλύτερη, χωρὶς τὶς δοκιμασίες καὶ τὶς πικρίες τοῦ παρελθόντος.

Αὐτὴ ἡ ἀντίληψη τονίσθηκε ἤδη ἀπ' τὸν Η' αἰώνα π.Χ., κυρίως ἀπὸ τὸν προφήτη Ἠσαΐα, ὁ ὁποῖος τὴ νέα ἐποχὴ τὴν χαρακτηρίζει καὶ σὰν τὸν αἰώνα τοῦ «φωτός», σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν παλαιὸ αἰώνα τοῦ «σκότους» καὶ τῆς «σκιᾶς θανάτου» (Ἤσ. 9,2). Τὴν αὐτὴ γραμμὴ ἀκολουθοῦν κατὰ τὸν Ζ΄αἰώνα καὶ οἱ προφῆτες Σοφονίας (3,14) καὶ Ἀββακοὺμ (3,18). Ὁ τελευταῖος μάλιστα τὴ νέα ἐποχὴ τὴν συσχετίζει καὶ μὲ τὴ μεγάλη νίκη τοῦ Ἰσραὴλ ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν του. Ἀσφαλῶς ἰδιαίτερη προτίμηση σ' αὐτὸ τὸ σημεῖο δείχνουν καὶ τὰ ὀνομαζόμενα κεφάλαια τοῦ Δεύτερο-Ἱερεμία καὶ Δεύτερο-Ἠσαΐα.

Ἀλλὰ καὶ στοὺς ἑπόμενους αἰῶνες συνεχίζεται ἡ ἴδια προφητικὴ παράδοση. Ὁ προφήτης Ἰωήλ, κατὰ τὸν Ε' αἰώνα, τονίζει, ὅτι κάποια ἡμέρα στὸ μέλλον ἡ χαρὰ θὰ πλημμυρίσει τὸ ἔθνος (Ἰωὴλ 2,21-23) καὶ μαζί του ὁ προφήτης Ζαχαρίας καλεῖ τὴ Σιών σὲ ἀλαλαγμοὺς χαρᾶς, γιατί ἔρχεται ὁ βασιλεὺς τῆς νέας ἐποχῆς, ὁ πράος καὶ δίκαιος, ὁ σωτήρας τοῦ λαοῦ (Ζαχ. 9,9). Στὸν Δ' αἰώνα, καὶ ἰδιαίτερα στὸ κείμενο τοῦ Βαροὺχ (4,22-36), ἔχουμε θαυμάσιες εἰκόνες, παρμένες ἀπὸ τὴν καθημερινὴ ζωή, γιὰ νὰ τονισθεῖ μὲ γλαφυρὸ τρόπο ἡ ἀγαλλίαση καὶ ἡ χαρὰ μέσα σὲ μία νέα ἐσχατολογικὴ πραγματικότητα. Οἱ διατυπώσεις τοῦ Βαροὺχ ἐδῶ μᾶς θυμίζουν σὲ πολλὰ σημεῖα ἐξαίσια χωρία τοῦ τρίτου μέρους τοῦ βιβλίου τοῦ Ἠσαΐα.

Ὁ τονισμὸς ἐκ μέρους τῶν περισσοτέρων Προφητῶν τῆς ἐσχατολογικῆς ἰδιαίτερα χαρᾶς, ἔχει σὰν σκοπὸ νὰ μᾶς συνδέσει μὲ τὴν κατάσταση ἐκείνη ἁρμονίας καὶ γαλήνης ποὺ ἐπικρατοῦσε στὴ δημιουργία πρὸ τῆς πτώσεως. Τότε ὑπῆρχε μία θαυμαστὴ συμβίωση ἀνθρώπων καὶ κτηνῶν, κατοικίδιων ζώων καὶ θηρίων. Δὲν ὑπῆρχε ἡ γνωστὴ «ἔχθρα» μεταξύ τους. Ὅμοια θὰ συμβεῖ καὶ στὸ μέλλον. Τὸ προφητικὸ κήρυγμα ἀρέσκεται ἰδιαίτερα στὸ νὰ βλέπει τὴ χαρὰ τῆς Ἐδὲμ ν' ἀποκαθίσταται καὶ πάλι στὴ δημιουργία. Αὐτὴ εἶναι ἡ πιὸ ὑψηλὴ μορφὴ χαρᾶς στὴ γῆ τῶν ἀνθρώπων καὶ στὴν πλάση ὅλη.